MADDENİN FİZİKSEL HALLERİ
Maddenin dört temel fiziksel hali vardır: Katı, Sıvı, Gaz, Plazma
Bütün maddeler bu dört halden birinde bulunur. Uygun sıcaklık ve basınç koşullarında maddeler bu dört fiziksel halden birinden diğerine dönüşebilir. Genel olarak maddeler düşük sıcaklıklarda katı, yüksek sıcaklıklarda gaz halde bulunurlar.
Gaz halde bulunan bir madde yüksek sıcaklıklara kadar ısıtıldığında atom haline dönüşür. Isı varlığında bazı atomlarda elektronlar ayrılır ve iyon yapısı meydana gelir. Böylece o anda ortamda atom, iyon, elektron ve moleküllerin bir arada bulunduğu yüksek enerjili bir hal oluşur. Maddenin bu haline plazma denir. Maddenin 4. temel hali olarak kabul edilen plazma hali, çok yüksek sıcaklıklarda görülebilen özel bir haldir.
Hâl Değişimlerinin Önemli Örnekleri: Gündelik hayatımızda kullandığımız bazı maddelerin fiziksel olarak farklı hâllerinin son derece pratik kullanım alanları vardır. Özellikle gazların sıvılaştırılması kullanımları ve taşınması adına oldukça pratik bir uygulamadır. (Ayrıca gazların itici ve soğutucu olarak kullanılmaları da hâl değişimleri ile ilişkilidir.) Gazlar normal şartlarda çok büyük hacim kaplar, bu yüzden aynı hacimde depolanmaları neredeyse imkansızdır. Fakat gazlar, yüksek basınç ve düşük sıcaklık etkisi ile kolaylıkla sıvılaştırılabilirler. Bu da gazların gerek depolanmasında gerekse taşınmasında çok büyük bir hacim kazancı ve büyük kolaylık sağlamış olur. Buna en iyi örnek birim hacimleri yaklaşık 600 kat sıkıştırılabilen LPG ve LNG dir.
LPG (Liquid Petroleum Gas, Sıvılaştınlmış Petrol Gazı): Sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG), ham petrolün rafinerilerde damıtılmasında veya petrol yatakları üzerinde bulunan doğal gazın ayrıştırılması ile elde edilir. LPG yüksek basınçta sıvılaşabilen, havadan ağır, renksiz, kokusuz ve yanıcı bir gazdır. Yanması sonucu yüksek enerji açığa çıkardığından ve herhangi bir merkezi alt yapı gerektirmediğinden tercih edilen bir enerji kaynağıdır. Ülkemizde kullanılan LPG bileşiminde genellikle % 70 bütan, % 30 propan kullanılır. Ayrıca gaz sızıntılarında gaz kaçağının hemen anlaşılabilmesi amacıyla rafinerilerde LPG özel olarak kokulandırılır. LPG kullanım şartlarına uyulduğunda güvenle kullanılabilen ve basit kimyasal yapısıyla diğer enerji kaynaklarına göre çevreci bir yakıttır.
LNG (Liquid Natürel Gas, Sıvılaştırılmış Doğal Gaz): Sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG), atmosferik basınçta yaklaşık -163°C da yoğunlaştırılarak sıvı hâle getirilmiş doğal gazdır. LNG de renksiz ve kokusuz olmasına karşın, gaz kaçaklarının fark edilebilmesi ve tespitine karşın kokulandırılmıştır. Ayrıca LNG zehirsiz ve havadan hafiftir. Genelde % 90 dan daha fazla CH4 (metan) içerirken, etan (C2H6), propan (C3H8), bütan (C4H1o) gazları da karıştırabilmektedir. Hacminin LPG gibi çok büyük oranlarda sıkıştırılabilmesi LNG yi de gemi ve kamyon tankerlerle taşınabilir hâle getirir.
İtici Gazlar: Sıvının buhar dönüşümünün en pratik kullanım alan- larından biri olan, bulunduğu kaptaki maddeyi basınç farkı ile dışarıya iten gazlara itici gaz denir. En basit ve yaygın itici gaz uygulamaları spreylerdir. Spreylerde kullanılan itici gazlar ve sprey içeriği aerosol karışım oluşur. İtici gazlar sıkıştırılarak kolaylıkla sıvılaştırılabilir ve üstündeki basınç kaldırılınca tekrar gaz hâline geçerek büyük bir hızla ileri- ye doğru püskürtülür. Bu sayede itici gazlar deodorant, oda spreyi, böcek ilacı, pas sökücü sprey gibi birçok alanda kullanılmaktadır. İlk zamanlar itici gazlar olarak kullanılan CFC (kloroflorokarbon) un ozon tabakasına ve atmosfere verdiği büyük zararlar anlaşılınca kullanımında vazgeçilerek, kullanılan maddelerin inert, renksiz, kokusuz, toksik ve yanıcı olmamasına dikkat edildi. İtici gaz olarak N2O, CO2 gazları veya hidrokarbon (propan, bütan gibi) gazları kullanılmaktadır.