Adezyon (Yapışma) – Kohezyon (Birbirini tutma)
Farklı cins madde molekülleri arasındaki çekim kuvvetine adezyon (yapışma), aynı cins madde molekülleri arasındaki çekim kuvvetine kohezyon (birbirini tutma) denir.
Cam bir kaba sıvı konulduğunda cam ile sıvı molekülleri arasında bir çekim kuvveti oluşur. Buna adezyon denir. Sıvı moleküllerinin birbirine uyguladığı çekim kuvvetine de kohezyon denir.
Adezyon kuvveti ile kohezyon kuvveti arasındaki ilişkiye göre sıvıların duruşu şekillerdeki gibi olur.
Yüzey Gerilimi: Sıvı molekülleri arasındaki çekim kuvveti (kohezyon) sıvı yüzeyindeki moleküllerde yüzeye paralel bir gerginlik oluşturur. Buna yüzey gerilimi denir.
Yüzey gerilimi
- Sıvının cinsine bağlıdır.
- Sıcaklık arttıkça azalır.
- Tuz suyun yüzey gerilimini artırırken deterjan ve sabun yüzey gerilimini azaltır.
- Üzerindeki basınç arttıkça azalır.
Kirli çamaşırları ya da bulaşıkları temizlemek için sıcak su kullanılır ve suyun içine deterjan atılır. Bunun amacı suyun yüzey gerilimini azaltıp daha akışkan olmasını sağlamaktır. Böylece yüzeye yapışmış kir ile yüzeyin arasına daha rahat giren su molekülleri kiri yüzeyden söker.
Kılcallık: Bir peçetenin ucu ıslandığında bir süre sonra her yerinin ıslanması, gaz lambasındaki fitilin alttaki ucunun gaz yağını sürekli yanan uca taşıması kılcallık etkisi sonucudur.
Adezyon kuvvetinin kohezyon kuvvetinden büyük olduğu durumlarda su içine batırılmış borulardan ince olanında su daha yukarıda kalacak şekilde dengede kalır. Borunun kesiti azaldıkça suyun yüksekliği daha fazla olacaktır. Bu olaya kılcallık etkisi denir.
Isı Alışverişi: Isıca yalıtılmış bir ortamda sıcaklıkları farklı maddeler bir araya getirilirse ısı alışverişi olur. Isı akışı sıcak maddeden soğuk maddeye doğru olur. Maddelerin son sıcaklıkları eşit oluncaya kadar (ısıl denge sağlanıncaya kadar) ısı akışı sürer. Sıcak maddenin verdiği ısı soğuk maddenin aldığı ısıya daima eşit olur.
Hal Değişimi: Katı haldeki bir madde ısıtılınca maddeyi oluşturan moleküllerin titreşimi artar ve daha hızlı hareket eder. Bu durumda sıcaklığı artar. Maddeye ısı verilmeye devam edilirse moleküller arasındaki bağlar gevşer ve madde sıvı hale geçer. Benzer şekilde sıvı molekülleri ısıtılınca moleküllerinin hızı artar. Bir süre sonra moleküller arası bağ kopar ve moleküller serbest hale geçer. Yani gaz haline gelir.
Maddenin katı – sıvı – gaz halleri arasındaki bu geçişlere hal değişimi denir. Hal değişimi sırasında maddenin Laklığı değişmez. Verilen ısı moleküller arasındaki bağı koparmaya harcanır. Hal değişimi için gerekli ısıya hal değişim ısısı (L) denir.
Bir maddenin erime noktası ile donma noktası, kaynama noktası ile yoğunlaşma noktası aynı değerdedir. Madde erime noktasının altında katı, erime noktası ile kaynama noktası arasında sıvı, kaynama noktasının üstünde gaz haldedir.
Genleşme: Isı alan bir maddenin molekülleri arasındaki mesafe artar. Yani hacminde artma meydana gelir. Eğer madde soğutuIursa hacminde azalma meydana gelir. Genleşmeyi katı, sıvı ve gazlarda olmak üzere üç başlıkta inceleyeceğiz.
Katılarda Genleşme: Katı haldeki bir madde ısıtılırsa hacminde artma meydana gelir. Maddenin boyundaki, yüzeyindeki ya da hacmindeki artma hesaplanabilir.
