Bu dönem, Osmanlı Beyliği’nin Söğüt ve çevresinde küçük bir uç beyliği olarak ortaya çıkıp, kısa sürede üç kıtaya yayılan bir imparatorluğa dönüşmesinin temellerinin atıldığı süreçtir. Bu hızlı yükselişin ardında yatan nedenleri ve uygulanan politikaları anlamak, Osmanlı tarihini kavramak için hayati önem taşır.

Osmanlı Devleti’nin Kuruluşuna Dair Görüşler

Osmanlı Devleti’nin kuruluşu hakkında farklı görüşler ileri sürülmüştür. Bunlar, genellikle devletin kökenlerini ve ilk dönemdeki gücünü açıklama çabalarıdır.

• Klasik Görüş: Osmanlıların kökeninin bir Türkmen boyu olan Kayı Boyu’na dayandığı ve Osman Gazi’nin 1299 yılında bağımsızlığını ilan ederek devleti kurduğu görüşüdür. Bu görüş, geleneksel Osmanlı kroniklerine dayanır.
• Gazi Tezi: Paul Wittek tarafından ortaya atılan bu görüşe göre, Osmanlıların kuruluşundaki en önemli etken, Bizans sınırında gaza (İslam dini için savaş) yapan Türkmen beylerinin ve savaşçı dervişlerin bir araya gelmesidir. Bu savaşçılar, Bizans’a karşı akınlar düzenleyerek gücü artırmıştır.
• Modern Yaklaşımlar: Son dönem araştırmaları, Osmanlıların kuruluşunu tek bir nedene bağlamak yerine, Bizans’ın zayıflığı, Anadolu’daki siyasi boşluk, Ahi teşkilatının desteği ve coğrafi konum gibi çok yönlü faktörlerin birleşimine bağlar.

Beylikten Devlete Siyasi ve Askerî Gelişmeler

Osmanlı Devleti’nin bu dönemdeki hızlı büyümesi, uyguladığı akılcı politikalar ve kazandığı önemli askeri başarılarla doğrudan ilişkilidir.

• Osman Bey (1281-1324): Söğüt ve çevresinde yer alan beylik, onun liderliğinde Bilecik, İnegöl ve Yarhisar gibi Bizans kalelerini fethederek genişlemeye başlamıştır.
• Orhan Bey (1324-1362): Bursa’yı fethederek başkent yapmıştır. İznik ve İzmit’i alarak Marmara Denizi’ne ulaşmıştır. Karesioğulları Beyliği’ni topraklarına katarak denizcilik gücünü artırmıştır. Maltepe (Palekanon) Savaşı‘yla Bizans’a karşı önemli bir zafer kazanmıştır.
• I. Murad (1362-1389): Balkanlar’a doğru ilerleyişini hızlandırmıştır. Sırpsındığı ve I. Kosova Savaşları‘nda Haçlı ordularını yenilgiye uğratmıştır. Bu zaferler, Osmanlı’nın Balkanlar’daki gücünü pekiştirmiştir.
• Yıldırım Bayezid (1389-1402): Niğbolu Savaşı’nda büyük bir Haçlı ordusunu yenerek Osmanlı’nın Avrupa’daki itibarını yükseltmiştir. Ancak 1402’de Ankara Savaşı‘nda Timur’a yenilerek devleti Fetret Devri‘ne sokmuştur.
• Fetret Devri (1402-1413): Yıldırım Bayezid’in oğulları arasında yaşanan taht kavgalarıdır. Bu kaostan sonra Çelebi Mehmed devleti tekrar toparlamayı başarmıştır.
• II. Murad (1421-1451): Varna ve II. Kosova Savaşları’nda Haçlıları tekrar yenerek Balkanlar’daki Osmanlı egemenliğini kesinleştirmiştir. Bu zaferler, İstanbul’un fethi için gereken siyasi ve askeri ortamı hazırlamıştır.

Osmanlı Devleti’nde Ordu, Hukuk ve Toprak Sistemi

Osmanlı’nın başarısında, düzenli ve etkili teşkilat yapısı büyük rol oynamıştır.

• Ordu: İlk dönemlerde aşiret kuvvetlerinden oluşan ordu, zamanla düzenli birliklere dönüşmüştür. Yaya ve Müsellem birlikleri ilk düzenli ordulardır. Kapıkulu Ocakları (Yeniçeriler, Topçular vb.) ve Tımarlı Sipahiler (Tımar sistemiyle yetişen atlı askerler) ordunun ana unsurları haline gelmiştir.
• Hukuk: Şer’i (İslam hukuku) ve Örfi (Türk gelenekleri) olmak üzere iki temel hukuk sistemi bir arada uygulanmıştır. Şer’i hukuk kadılar tarafından uygulanırken, Örfi hukuk hükümdarın koyduğu kanunlarla şekillenmiştir.
• Toprak Sistemi: Topraklar genellikle devlete aittir (Mirî topraklar). Bu topraklar, tımarlı sipahilere hizmetleri karşılığında verilerek hem asker yetiştirilmiş hem de tarımsal üretim teşvik edilmiştir.

Osmanlı Devleti’nin İskân ve İstimalet Politikası

Osmanlı’nın Balkanlarda kalıcı olmasını sağlayan en önemli politikalarından ikisidir.

• İskân Politikası: Fethedilen topraklara Anadolu’dan getirilen Türkmenlerin yerleştirilmesi politikasıdır. Bu sayede, yeni yerleşim yerlerinin Türkleşmesi ve İslamlaşması sağlanmış, toprakların güvenliği artırılmıştır.
• İstimalet Politikası: Osmanlı’nın fethettiği yerlerdeki gayrimüslim halka hoşgörülü davranmasıdır. Onların din, dil, inanç ve kültürlerine karışılmamış, can ve mal güvenlikleri sağlanmıştır. Bu sayede, fethedilen halklar Osmanlı egemenliğini daha kolay benimsemiş ve devlete karşı ayaklanmaların önüne geçilmiştir.

Osmanlı Devleti’nin İlim ve İrfan Geleneği

Osmanlı’nın ilk dönemlerinde, ilim ve irfan faaliyetleri büyük önem taşımıştır.

• Alimler ve Dervişler: Osman Gazi ve Orhan Bey, Şeyh Edebali gibi alim ve dervişlere büyük saygı göstermiştir. Bu kişiler, hem manevi rehberlik yapmış hem de halkın Osmanlı’ya olan bağlılığını artırmıştır.
• Medreseler: İznik’te kurulan ilk medrese, devletin eğitime verdiği önemin bir göstergesidir. Bu medreseler, ileride devletin bürokrat ve din adamı ihtiyacını karşılayacak nesiller yetiştirmiştir.
• İrfan (Tasavvuf): Ahi teşkilatı ve Kalenderi, Mevlevi gibi tarikatlar, tasavvufi düşüncenin yayılmasında etkili olmuştur. Bu tarikatlar, halkın İslamiyet’i benimsemesini kolaylaştırmış ve toplumsal birlik ve beraberliği pekiştirmiştir.

Çözümlü Test Soruları

Soru 1: Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinde uyguladığı “istimalet” politikasının bir sonucu değildir?

A) Balkanlardaki fetihlerin kalıcı hale gelmesi B) Fethedilen bölgelerde halkın devlete bağlılığının artması C) Hoşgörülü yönetim anlayışının yayılması D) Toprakların tamamen Türkleştirilmesi E) Ayaklanmaların önüne geçilmesi

Çözüm: İstimalet politikası, fethedilen bölgelerdeki gayrimüslim halka uygulanan hoşgörü politikasıdır. Bu politika, toprakların tamamen Türkleştirilmesi yerine, farklı kültürlerin bir arada barış içinde yaşamasını amaçlar. Toprakların Türkleşmesi daha çok iskân politikasıyla ilgilidir. Doğru cevap D’dir.

Soru 2: Osmanlı Devleti’nin kuruluş sürecinde, devlete askeri güç sağlayan ve aynı zamanda ticari hayatı düzenleyen en önemli teşkilat aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ahiler B) Yeniçeriler C) Tımarlı Sipahiler D) Sipahiler E) Akıncılar

Çözüm: Ahi teşkilatı, esnaf ve sanatkarların örgütlenmesini sağlamış, ticari hayatı düzenlemiş ve aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda askeri ve lojistik destek vermiştir. Doğru cevap A’dır.

Soru 3: Orhan Bey döneminde gerçekleşen, Bizans’a karşı kazanılan önemli bir zafer olan ve İznik’in fethine zemin hazırlayan savaş aşağıdakilerden hangisidir?

A) Maltepe (Palekanon) Savaşı B) Sırpsındığı Savaşı C) I. Kosova Savaşı D) Niğbolu Savaşı E) Ankara Savaşı

Çözüm: Maltepe (Palekanon) Savaşı, Orhan Bey’in Bizans’a karşı kazandığı ve İznik’in fethini kolaylaştıran önemli bir zaferdir. Bu savaş, Bizans’ın Anadolu ile olan bağlantısını da büyük ölçüde kesmiştir. Doğru cevap A’dır.

Soru 4: Osmanlı Devleti’nde, toprakların devlete ait olduğu ve gelirlerinin hizmet karşılığı devlet görevlilerine verildiği sistemin adı nedir?

A) Miri topraklar B) Vakıf topraklar C) Mülk topraklar D) Timar E) İkta

Çözüm: Osmanlı’da devlete ait olan topraklara Mirî topraklar denir. Bu toprakların gelirlerinin belirli hizmetler karşılığında dağıtıldığı sistem ise Timar sistemidir. İkta sistemi, Selçuklu’daki karşılığıdır. Doğru cevap D’dir.

Soru 5: Osmanlı Devleti’ni 1402-1413 yılları arasında büyük bir kargaşaya ve parçalanma tehlikesine sürükleyen savaş aşağıdakilerden hangisidir?

A) Niğbolu Savaşı B) I. Kosova Savaşı C) Varna Savaşı D) Ankara Savaşı E) Çimpe Kalesi’nin alınması

Çözüm: 1402’de Yıldırım Bayezid’in Timur’a yenildiği Ankara Savaşı, Osmanlı’yı taht kavgalarının yaşandığı ve parçalanma tehlikesine girdiği Fetret Devri’ne sokmuştur. Doğru cevap D’dir.

Soru 6: Osmanlı Devleti’nde Kapıkulu Ocakları’nın temeli olarak kabul edilen ve ilk düzenli ordu birlikleri olan askerler hangisidir?

A) Yeniçeriler B) Tımarlı Sipahiler C) Yaya ve Müsellemler D) Akıncılar E) Gulamlar

Çözüm: Orhan Bey döneminde, aşiret birliklerinin yerine geçen ve ilk düzenli ordu olarak kabul edilen birlikler Yaya ve Müsellemler‘dir. Yeniçeriler daha sonra Kapıkulu Ocağının bir parçası olmuştur. Doğru cevap C’dir.