Dalgalar, enerjiyi maddesel bir ortamda veya boşlukta taşıyan periyodik hareketlerdir. En temel tanımıyla, dalgalar titreşim hareketinin ilerlemesiyle oluşur ve enerji taşırken, ortamı oluşturan tanecikleri taşımamış olurlar. Dalgalar, yayıldıkları ortama ve titreşim yönüne göre çeşitli şekillerde sınıflandırılırlar.

Dalga Çeşitleri

1. Taşıdıkları Enerjiye Göre:

• Mekanik Dalgalar: Yayılmak için maddesel bir ortama (su, hava, yay) ihtiyaç duyarlar. Ses dalgaları, su dalgaları ve yay dalgaları bu gruba girer.
• Elektromanyetik Dalgalar: Yayılmak için maddesel bir ortama ihtiyaç duymazlar ve boşlukta da yayılabilirler. Işık, radyo dalgaları, X ışınları, mikrodalgalar bu gruba örnektir.

2. Titreşim Yönüne Göre:

• Enine (Transvers) Dalgalar: Dalganın titreşim yönü, dalganın ilerleme yönüne diktir. Elektromanyetik dalgalar (ışık gibi) ve su dalgaları bu gruba girer.
• Boyuna (Longitudinal) Dalgalar: Dalganın titreşim yönü, dalganın ilerleme yönüne paraleldir. Ses dalgaları ve deprem dalgalarının bir kısmı bu gruba girer.

Dalgaların Temel Kavramları

• Periyot (T): Bir tam dalganın oluşması için geçen süredir. Birimi saniye (s)’dir.
• Frekans (f): Birim zamanda (genellikle 1 saniyede) oluşan tam dalga sayısıdır. Birimi Hertz (Hz)’dir.
• Dalga Boyu (λ – lambda): Art arda gelen iki dalga tepesi veya iki dalga çukuru arasındaki mesafedir. Birimi metre (m)’dir.
• Genlik (r): Dalganın denge konumundan maksimum sapma mesafesidir. Dalganın taşıdığı enerjiyle doğrudan ilişkilidir.
• Yayılma Hızı (v): Bir dalganın birim zamanda aldığı yoldur. Dalganın hızı, ortamın özelliklerine bağlıdır.

Bu temel büyüklükler arasında önemli bir ilişki vardır: Yayılma Hızı (v) = Dalga Boyu (λ) x Frekans (f) v = λ x f

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Soru Bir dalganın periyodu 2 saniye olduğuna göre, frekansı kaç Hz’dir? A) 0.5 B) 1 C) 2 D) 4

Çözüm: Frekans ve periyot arasında ters orantı vardır. Frekans = 1 / Periyot. f = 1 / 2 s = 0.5 Hz.

Doğru Cevap: A

2. Soru Dalga boyu 50 cm olan bir dalga, saniyede 10 tam salınım yapmaktadır. Bu dalganın yayılma hızı kaç m/s’dir? A) 2.5 B) 5 C) 10 D) 25

Çözüm: Öncelikle birimleri aynı yapalım. Dalga boyunu metreye çevirelim: 50 cm = 0.5 m. Saniyede 10 salınım yapması, frekansın 10 Hz olduğunu gösterir. Yayılma hızı = Dalga boyu x Frekans v = 0.5 m x 10 Hz = 5 m/s.

Doğru Cevap: B

3. Soru Aşağıdakilerden hangisi bir mekanik dalga değildir? A) Ses dalgası B) Su dalgası C) Radyo dalgası D) Yay dalgası

Çözüm: Mekanik dalgalar yayılmak için maddesel ortama ihtiyaç duyar. Radyo dalgası ise elektromanyetik bir dalga olduğu için boşlukta da yayılabilir.

Doğru Cevap: C

4. Soru Enine dalgalar için aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) Dalganın titreşim yönü, yayılma yönüne paraleldir. B) Ses dalgaları bu gruba örnektir. C) Dalganın titreşim yönü, yayılma yönüne diktir. D) Sadece maddesel ortamda yayılırlar.

Çözüm: Enine dalgaların temel özelliği, taneciklerin titreşim yönünün, dalganın ilerleme yönüne dik olmasıdır.

Doğru Cevap: C

5. Soru Bir dalga kaynağının frekansı artırıldığında, dalganın yayılma hızı için ne söylenebilir? (Ortam sabit kalmak şartıyla) A) Hız artar. B) Hız azalır. C) Hız değişmez. D) Hız önce artar sonra azalır.

Çözüm: Dalganın yayılma hızı, sadece yayıldığı ortamın özelliklerine bağlıdır. Dalga kaynağının frekansını değiştirmek, dalga boyunu değiştirir (v = λ * f), ancak dalganın hızını değiştirmez.

Doğru Cevap: C