Cihan Devleti Osmanlı (1453-1683)

Bu dönem, Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluş aşamasını tamamlayıp, Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarına yayılan büyük bir güç haline geldiği, en geniş sınırlarına ulaştığı ve dünya siyasetinde belirleyici bir rol oynadığı süreçtir. Bu dönem, özellikle Fatih Sultan Mehmed ve Kanuni Sultan Süleyman devirlerini kapsar.

Osmanlı Devleti’nin Cihan Devleti Hâline Gelmesi

Osmanlı’nın bu unvanı almasında, iki büyük olayın etkisi vardır: İstanbul’un Fethi ve Yavuz Sultan Selim’in Doğu Seferleri.

• İstanbul’un Fethi (1453): Fatih Sultan Mehmed’in liderliğinde gerçekleşen bu fetih, yalnızca bir şehrin alınması değil, aynı zamanda dünya tarihinde bir çağın kapanıp bir çağın açılmasıdır (Orta Çağ → Yeni Çağ).
  • Sonuçları: Bizans İmparatorluğu tamamen yıkıldı. İstanbul, Osmanlı’nın yeni başkenti oldu. Bu fetih, Osmanlı’yı hem Avrupa’da hem de İslam dünyasında büyük bir güç konumuna getirdi.
• Yavuz Sultan Selim Dönemi: Yavuz Sultan Selim’in Safevi Devleti’ne karşı kazandığı Çaldıran Savaşı (1514) ile Doğu Anadolu’daki tehlike sona erdi. Mısır Seferi (1517) sonucunda ise Memluk Devleti yıkıldı.
  • Sonuçları: Mısır, Suriye, Filistin ve Hicaz bölgeleri Osmanlı topraklarına katıldı. Halifelik Osmanlı hanedanına geçti ve İslam dünyasının siyasi liderliği Osmanlı’ya geçti. Baharat Yolu’nun kontrolü ele geçirildi.
• Kanuni Sultan Süleyman Dönemi: Osmanlı’nın en parlak dönemi olan bu devirde fetihler doruk noktasına ulaştı.
  • Fetihler: Belgrad (1521), Rodos (1522) fethedildi. Mohaç Meydan Savaşı‘yla (1526) Macaristan’ın fethi tamamlandı.
  • Denizlerde Üstünlük: Barbaros Hayreddin Paşa, Akdeniz’i bir Türk gölü haline getirdi ve Preveze Deniz Savaşı‘nda (1538) Haçlı donanmasını yenilgiye uğrattı.

Osmanlı Devleti’nin Yönetim ve Ordu Yapısında Değişim

İmparatorluğun büyümesiyle birlikte yönetim ve ordu yapısında da önemli değişiklikler yapıldı.

• Merkeziyetçi Yapı: Fatih Sultan Mehmed, kardeş katli yasasını getiren Kanunname-i Âli Osman‘ı (Osmanlı Hanedanının Kanunu) yayınlayarak taht kavgalarını engellemeyi ve merkezi otoriteyi güçlendirmeyi amaçladı.
• Devlet Yönetimi: Divan-ı Hümayun, en önemli karar organı olmaya devam etti. Ancak vezirlerin sayısı artırıldı ve veziriazamın yetkileri genişletildi.
• Ordu: Kapıkulu Ocakları, özellikle Yeniçeriler, bu dönemde ordunun en temel ve profesyonel gücü haline geldi. Devşirme sistemiyle yetişen bu askerler, Osmanlı’nın fetihlerinde büyük rol oynadı.

Avrupalıların Sömürgeci Politikaları

Bu dönemde coğrafi keşifler başladı ve Avrupalı devletler yeni ticaret yolları bulmak için okyanuslara açıldı.

• Coğrafi Keşifler: Portekiz ve İspanya’nın başlattığı keşifler sonucunda Amerika ve Hindistan’a yeni deniz yolları bulundu.
• Sonuçları: Akdeniz ticareti önemini kaybetti. Osmanlı Devleti, ticaret yollarındaki gelirini kaybetti. Avrupalı devletler, yeni koloniler kurarak zenginleşmeye başladı ve bu durum, Osmanlı ekonomisini olumsuz etkiledi.

Osmanlı Devleti’nde İsyanlar

Osmanlı’nın en geniş sınırlarına ulaştığı bu dönemde bile, farklı nedenlerle isyanlar çıkmıştır.

• Şehzade İsyanları: Kanuni Sultan Süleyman döneminde yaşanan Cem Sultan ve Şehzade Mustafa olayları gibi isyanlar, merkezi otoriteyi tehdit etmiştir.
• Celali İsyanları: 16. yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu’da çıkan ve ekonomik nedenlere dayanan büyük ayaklanmalardır. Bu isyanlar, eyalet yönetimini zayıflatmış ve halkı perişan etmiştir.

Osmanlı Devleti’nde Bilim, Kültür, Eğitim ve Sanat

Osmanlı, fetihlerin yanı sıra bilim, kültür ve sanat alanında da büyük bir gelişme göstermiştir.

• Bilim: Özellikle astronomi ve matematik alanında önemli çalışmalar yapılmıştır. Ali Kuşçu, Fatih döneminde İstanbul’a getirilerek astronomi çalışmalarına katkıda bulunmuştur. Takiyüddin, İstanbul’da ilk rasathaneyi kurmuştur.
• Edebiyat: Divan edebiyatı bu dönemde en parlak devrini yaşamıştır. Fuzuli, Baki ve Nef’i gibi büyük şairler yetişmiştir.
• Mimari: Mimar Sinan, bu dönemin en önemli mimarıdır. Süleymaniye Camii ve Selimiye Camii gibi şaheserleriyle Osmanlı mimarisi doruk noktasına ulaşmıştır.

Çözümlü Test Soruları

Soru 1: Osmanlı Devleti’nin bir beylikten cihan devletine dönüşmesinde en önemli dönüm noktası olarak kabul edilen olay aşağıdakilerden hangisidir?

A) Karesioğulları Beyliği’nin alınması B) İstanbul’un Fethi C) Ankara Savaşı D) Mohaç Meydan Savaşı E) Preveze Deniz Savaşı

Çözüm: İstanbul’un fethi, Osmanlı Devleti’ni uluslararası alanda büyük bir güç haline getirmiş ve bir çağın kapanıp yeni bir çağın açılmasına neden olmuştur. Bu nedenle bu olay, cihan devleti olma yolundaki en önemli adımdır. Doğru cevap B’dir.

Soru 2: Yavuz Sultan Selim döneminde gerçekleşen Mısır Seferi’nin sonuçları arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?

A) Baharat Yolu’nun kontrolünün Osmanlı’ya geçmesi B) Halifeliğin Osmanlı hanedanına geçmesi C) Kutsal emanetlerin İstanbul’a getirilmesi D) Yavuz Sultan Selim’in “Hadimü’l-Haremeyn” unvanını alması E) Akdeniz’in bir Türk gölü haline gelmesi

Çözüm: Akdeniz’in bir Türk gölü haline gelmesi, Kanuni Sultan Süleyman döneminde Barbaros Hayreddin Paşa’nın Preveze Deniz Savaşı‘nda kazandığı zaferle gerçekleşmiştir. Diğer şıklar, Mısır Seferi’nin doğrudan sonuçlarıdır. Doğru cevap E’dir.

Soru 3: Osmanlı Devleti’nin Cihan Devleti olma sürecinde, Akdeniz’deki üstünlüğünü kesinleştiren ve Avrupa için büyük bir darbe olan deniz savaşı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Preveze Deniz Savaşı B) İnebahtı Deniz Savaşı C) Çeşme Deniz Savaşı D) Cerbe Deniz Savaşı E) Sinop Deniz Savaşı

Çözüm: 1538 yılında Kanuni Sultan Süleyman döneminde Barbaros Hayreddin Paşa‘nın komutasındaki Osmanlı donanmasının kazandığı Preveze Deniz Savaşı, Akdeniz’in bir Türk gölü haline gelmesini sağlamıştır. Doğru cevap A’dır.

Soru 4: Fatih Sultan Mehmed’in merkezi otoriteyi güçlendirmek amacıyla yayınladığı ve kardeş katlini resmileştiren kanunname aşağıdakilerden hangisidir?

A) Amasya Kanunnamesi B) Kanunname-i Âli Osman C) Fatih Kanunnamesi D) Lütfi Paşa Kanunnamesi E) Ferman-ı Âli

Çözüm: Fatih Sultan Mehmed, taht kavgalarını önlemek ve devletin devamlılığını sağlamak için Kanunname-i Âli Osman‘ı yayınlamıştır. Bu kanunname, devletin bekası için kardeş katlini yasal hale getirmiştir. Doğru cevap B’dir.

Soru 5: 16. yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu’da çıkan ve ekonomik nedenlere dayanan büyük ayaklanmalar aşağıdakilerden hangisidir?

A) Şeyh Bedreddin İsyanı B) Kabakçı Mustafa İsyanı C) Celali İsyanları D) Kuleli Olayı E) 31 Mart Olayı

Çözüm: Celali İsyanları, 16. yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu’da vergi adaletsizliği ve ekonomik sıkıntılar nedeniyle ortaya çıkan büyük köylü ayaklanmalarıdır. Doğru cevap C’dir.

Soru 6: Osmanlı’nın en önemli mimarı olan, Şehzade, Süleymaniye ve Selimiye camileri gibi birçok şaheser inşa eden sanatçı kimdir?

A) Hattat Şeyh Hamdullah B) Matrakçı Nasuh C) Mimar Sinan D) Nakkaş Osman E) Hoca Ali Rıza

Çözüm: Mimar Sinan, Osmanlı’nın en büyük mimarıdır ve Süleymaniye ile Selimiye Camileri onun ustalık eserleridir. Doğru cevap C’dir.