Osmanlı Devleti’nin Karlofça Antlaşması’yla Kaybettiği Toprakları Geri Alma Mücadeleleri
Osmanlı – Rus İlişkileri
XVII. yüzyıl sonlarında güçlenmeye başlayan Rusya’nın bazı emelleri vardı. Bu amacını gerçekleştirmek için Kutsal İttifak’a katılan Çarlık Rusya, 1700 İstanbul Antlaşması’yla Azak Kalesi’ni alarak Karadeniz’e ulaşmayı başarmıştır.
Çarlık Rusyası’nın Tarihi Emelleri
- Karadeniz’e inerek Kırım’a yerleşmek
- Balkanlarda yaşayan Ortodoks halkları himaye altına almak
Rusya bu emellerini gerçekleştirerek sıcak denizlere açılıp, gücünü arttırmak istiyordu.
Rusya’nın tarihi emellerini engellemek ve kaybettiği toprakları geri almak isteyen Osmanlı Devleti, XVIII. yüzyıl başında Rusya ile savaşlara başlamıştır.
Prut Savaşı (1711)
Prut Savaşının Nedenleri
- İstanbul Antlaşması (1700)’y|a Azak Kalesi’nin elden çıkması ve Rusya’nın Azak Denizi’nde donanma inşa etmesi Osmanlı Devleti’ni huzursuz etmesi
- Baltık Denizi vasıtasıyla Avrupa sularına geçmek isteyen Rusya’nın, İsveç’i Poltova Savaşı’nda mağlup etmesinin (1709) ve İsveç Kralı XII. Şarl’ın Osmanlı Devleti’ne sığınması üzerine Rusya’nın olayı protesto edip Osmanlı Devleti’ni barışı bozmakla suçlaması
Savaşın Gelişimi
Osmanlı Sadrazamı Baltacı Mehmet Paşa Rus ordusunu Prut Nehri kıyılarında kuşattı ve Rusya barış yapmaya mecbur oldu (1711).
Prut Antlaşması
- Azak Kalesi, Osmanlı Devleti’ne geri verildi.
- Ruslar İstanbul’da sürekli elçi bulunduramayacaktı.
- XII. Şarl’ın ülkesine dönmesine engel olunmayacaktı.
- Ruslar, Lehistan iç işlerine karışmayacaktı.
SONUÇ: Prut Kutsal İttifaka karşı kazanılan ilk başarıdır. Bu başarı Karlofça Antlaşması ile elden çıkan toprakların geri alınabileceği umudunu güçlendirmiştir. Ancak devlet adamlarının ileri görüşlü olmamaları Prut Antlaşması’ndan gereği gibi yararlanılmasını engellemiştir.
Osmanlı – Venedik İlişkileri
Azak Kalesi’nin alınmasından sonra kaybedilen toprakları geri almak için umutlanan Osmanlı Devleti ile Venedik arasında savaş yaşanmıştır (1715).
Osmanlı – Venedik Savaşı’nın Nedenleri
- Venediklilerin Karadağ halkını Osmanlılara karşı kışkırtması
- Venediklilerin Akdeniz’de Osmanlı gemilerine saldırması
- Venediklilerin baskısına dayanamayan Mora halkının Osmanlılardan yardım istemesi
1715’te başlayan savaşlar sırasında Osmanlı Devleti, Karlofça Antlaşması ile kaybettiği Mora Yar1madası’nı geri almıştır. Osmanlıların elde ettiği başarılar Karlofça Antlaşması’nın garantörü olan Avusturya’yı harekete geçirmiş ve Osmanlı’ya Habsburg (Avusturya) saldırısı başlamıştır.
Petervaradin Savaşı
- Habsburg ve Osmanlı orduları arasında 5 Ağustos 1716’da bugünkü Sırbistan’ın Novi Sad kenti yakınlarında bulunan Petervaradin’de karşılaştılar. Osmanlılar büyük bir yenilgiye uğrarken Sadrazam Ali Paşa savaşta öldü, 18 Ağustos 1717 tarihinde Belgrad Avusturya’nın eline geçti. İngiltere ve Hollanda’nın araya girmesiyle Pasarofça Antlaşması yapıldı.
- Silahtar Ali Paşa’nın şehit düşmesinin ardından Osmanlı ordusu dağılmış ve Avusturya, Belgrad’ı işgal etmiştir. Yeni Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa barış istemiştir. İngiltere ve Hollanda’nın araya girmesi sonucu antlaşma yapılmıştır.
Pasarofça Antlaşması (1718)
- Belgrad, Temeşvar, Banat, Küçük Eflak ve Kuzey Sırbistan Avusturya’ya bırakıldı.
- Mora, Osmanlılarda kaldı.
- Dalmaçya ve Hersek taraflarındaki bazı kaleler Venediklilere verildi.
Pasarofça Antlaşmasının Sonuçları
- Avrupa ile Balkanlar arasında kapı durumunda olan BeIgrad’ın Avusturya’ya geçmesi, bölgedeki güç dengesini bozmuş, Avusturya Balkanlara inmeye başlamıştır.
- Osmanlı Devleti’nin Orta Avrupa’daki varlığı sona ermiştir.
- Fenerli Rumlar, Eflak ve Boğdan’a yönetici olarak gönderilmiş, Balkanlardaki halktan alınan vergiler azaltılmıştır.
Pasarofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti’nde;
Eldeki toprakları koruma politikası takip edilmeye başlanmış, İlk batılı ıslahatlar başlatılmış, Sorunlar diplomasi yoluyla çözülmeye çalışılmış, Müttefik devletler aranmaya başlanmıştır. Pasarofça Antlaşması Osmanlı tarihinde ilk batılı ıslahatların yapıldığı Lale Devri’nin de başlangıcı olmuştur (1718 – 1730). Antlaşmanın yapılmasında etkili olan İngilizlere daha önceden verilen kapitülasyon hakları genişletilmiştir.
Safevi Devleti’nin Sona Erişi ve Osmanlı -İran İlişkileri
- Safevi Devleti’ni Şah İsmail Türklere dayalı olarak kurmuştur (1501). İran’da XVIı. yüzyılın başlarından itibaren Türklerin yönetimindeki etkinliği azalmaya başlarken Farsların etkinliği artmıştır.
- İngiltere ve Portekiz’in Basra Körfezi üzerindeki emelleri ile bölgeye girmesi ve Safevi Devleti ile giriştikleri ticari münasebetler ile Safevi Devleti’nin ekonomik olarak zenginleşmesine rağmen siyasi olarak zayıflaması Safevi Devleti’nin sonunu hazırlayan süreci başlatmış oldu.
- Safevilerin güç kaybı içinde olduğunu gören Rusların Kafkasya’ya girmesi üzerine Osmanlı Devleti İran’a savaş açtı. Osmanlı ve Rus kuvvetlerinin Kafkasya’ya girmesi iki taraf arasında gerginliğe neden oldu.
- Fransa’nın girişimleriyle Osmanlı Devleti ile Rusya arasında İstanbul Antlaşması imzalanmıştır (1724). Bu antlaşmayla Osmanlı Devleti Rusya’yla ittifak yaparak İran topraklarını paylaşmıştır. Şahların basiretsizlik ve başarısızlıklarına rağmen yıkılmak üzereyken aslen Afşar Türk’ü olan Safevi ordu kumandanı Nadir Şah’ın devlet yönetimini inisiyatifi altına almasıyla son demlerini yaşamaya başladı.
- I. Mahmut Dönemi’nde Safevilerle savaşlar yeniden başlamıştır. Bir yıl kadar devam eden savaş sonucunda iki devlet arasında Ahmet Paşa Antlaşması imzalandı (1732). İran’daki iç karışıklıklardan dolayı Nadir Şah’ın barış istemesiyle Kasr-ı Şirin Antlaşması’nı yeniden geçerli hale getiren bir antlaşma yapılmıştır (1746).
BİLGİ: 1746’da başlayan Osmanlı – İran arasındaki barış dönemi günümüze kadar devam etmiştir.
Nadir Şah, hükümdar vekili olarak devletin idaresini eline aldıktan kısa bir süre sonra Safevi Devleti’ni tasfiye edip kendi Şah’lığını ilan ederek Safevi Devleti’ne son verdi (1736). Avşar hanedanı sadece 13 yıl iktidarda kaldı. Onlardan sonra iktidar Kaçarlara geçti. Yine Türkmen olan Kaçar Hanedanı 1925’e kadar iktidarda kalmıştır.
1722-1746 Osmanlı – Iran Savaşları Sırasında Görülen Bazı Gelişmeler
- 1724 yılında Rusya ile Osmanlı arasında yapılan İstanbul AntIaşması’yIa İran’ın Hazar Denizi kıyıları ile Kafkas toprakları paylaşılmıştır.
- 1732’de İran ile Osmanlı arasında Ahmet Paşa Antlaşması yapılmıştır.
- 1746 Kerden(II. Kasr-ı Şirin) Antlaşması’yla Osmanlı-İran Savaşları bitirilmiştir.
Osmanlı – Rus Mücadeleleri
Rusya özellikle XVI. yüzyıldan sonra Korkunç İvan ile başlayan ve Deli Petro ile devam eden süreçte sıcak denizlere inme politikası izlemiş, bu konuda en büyük engel olarak gördüğü Osmanlı İmparatorluğu ile bir dizi savaşla girmiştir.
Rusya’nın Hedefleri
- Sıcak denizlere açılmak
- Rusya’yı bir Avrupa devleti haline getirmek
- Slavları ve Ortodoksları birleştirmek
Rusya’nın sıcak denizlere açılabilmesi için sırasıyla;
- Osmanlı’nın elindeki Kırım, Lehistan ve Kafkasya topraklarına,
- Sonra da Balkanlara,
- Hatta İstanbul Boğazına sahip olması gerekiyordu.
Rus -Avusturya İttifakı İle Osmanlı Devleti Arasındaki Savaşlar (1735 – 1739)
- Rusların Lehistan’ın iç işlerine karışması ve sınır olaylarını gerekçe göstererek 1736’da Kırım’ı işgal etmesi üzerine Osmanlı-Rus ilişkileri bozulmuş ve Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş açmıştır.
- Savaş öncesi ittifak antlaşması yapan Avusturya ve Rusya birlikte hareket etti.
Savaş Öncesinde Avusturya ve Rus İttifakı Kurulmuştur.
Bu İttifak Antlaşması’na Göre:
Rusya: Kırım’ı,
Avusturya: Sırbistan ve Bosna-Hersek’i alacaktı.
Osmanlı’nın elindeki Azak Kalesi’ni alan Ruslar, Osmanlı’ya karşı savaşan İran’ı da desteklediler.
- Ancak, Osmanlılar iki cephede başarılar elde etti.
- Rusların Kırım kuvvetlerine yenilmesi, İsveç’in Osmanlı Devleti’nin yanında savaşa girme hazırlığı Rusları barışa zorladı.
- Osmanlı Devleti, Avusturya ve Rusya ile ayrı ayrı Belgrat Antlaşması imzaladı (1739).
Belgrat Antlaşması (1739)
- Osmanlı Devleti’nin 18 Eylül 1739 tarihinde Avusturya, 3 Ekim 1739 tarihinde de Rusya’yla imzalamış olduğu barış antlaşmalarıdır.
- Bu antlaşmalar ile Avusturya, Pasarofça Antlaşması ile aldığı yerleri (Sırbistan, Belgrad, Eflak’ın bazı kısımlarını ve Bosna’da bir sınır bölgesini) Banat bölgesi hariç geri verdi.
- Azak Kalesi yıkılmak şartı ile Rusya’ya bırakıldı.
- Ruslar Kuzey Kafkasya’da bulunan dağ geçitlerinden ve Kırımdan çekilmeyi kabul ettiği gibi Karadeniz’de savaş ve tiraceret gemisi bulundurmamayı kabul etti.
SONUÇ:
- BelgratAntlaşmaları Osmanlı Devleti’nin imzaladığı son kazançlı antlaşmadır.
- Karadeniz’in bir Türk gölü olduğu bir kez daha kabul edildi. Bu antlaşma ile Karadeniz’in Türk gölü olduğu son kez onaylanmıştır.
- Bu savaşlarda başarılı olunmasının en önemli nedeni, Humbaracı Ahmet Paşa’nın Topçu Ocağı’nı, Batı tarzında ıslah etmesidir.
- Bu antlaşma ile Banat dışında Pasarofça Antlaşması ile kaybedilen topraklar geri alınmıştır.
1740 Kapitülasyon Antlaşması (Osmanlı – Fransız)
Osmanlı – Rus ve Avusturya Savaşları (1736 – 1739) (sırasında, Fransa’nın yaptığı diplomatik yardımlara karşılık Fransa ile yapılan kapitülasyon antlaşmasıdır.
Maddeleri
- Kudüs’teki Katolik Hristiyanlara ait kutsal yerlerin yönetimi ve Osmanlı ülkesindeki Katoliklerin koruyuculuğu bırakılmıştır.
- Yapılan bu sözleşme kapsamında Osmanlı kamu görevlileri Osmanlı topraklarındaki Fransız ikametgâhlarına giremeyecekti.
- Osmanlı topraklarında yaşayan Fransız vatandaşları Osmanlı’ya vergi ödemeyecekti.
- Fransız tüccarlardan alınan gümrük vergisi artırılmayacaktı.
Verilen diğer imtiyazlar;
- Ticari ve dini alanda Fransa’ya verilen imtiyazlar genişletilmiştir.
- Fransız elçileri diğer devlet elçilerinden üstün sayılmıştır.
Osmanlı – Rus Savaşı – Kaynarca Antlaşması (1768 – 1774)
- Rusların sıcak denizlere inme, Balkanlarda kendine bağlı devletler kurma düşüncesiyle Lehistan’ın işlerine karışması sonucu Leh vatanseverleri Osmanlı Devleti’ne sığınmıştır.
- Rusların Leh vatanseverlerini takip bahanesiyle Osmanlı sınırlarına girmesi iki devlet arasında savaşa neden olmuştur.
- Ruslar, Eflak ve Boğdan’ı istilaya başlamış Kırım’ı işgal etmişlerdir.
- Öte yandan Baltık Denizi’nden kalkıp Atlas Okyanusu’ndan Akdeniz’e geçen Rus donanması Ege adaları ve kıyılarına saldırıp Çeşme’de Osmanlı donanmasını yakmıştır (1770).
- Rusların üst üste kazandığı bu başarılar üzerine Osmanlı Devleti Rusya ile Küçük Kaynarca Antlaşması’nı imzaladı (1774).
Küçük Kaynarca Antlaşması (1774)
Osmanlı Devleti’nin Rus orduları karşısında yenilgi alması, Rusların Kırım’da Türklere yönelik katliamları ve bu durumu öğrenen III. Mustafa’nın vefatı sonrası yerine geçen I. Abdülhamit’in barış isteği üzerine 1774’te Osmanlı Devleti ile Rusya arasında Küçük Kaynarca Antlaşması yapılmıştır.
Antlaşmanın Maddeleri
- Kırım bağımsız olacak ancak dinî açıdan Osmanlı halifesine bağlı kalacak.
Osmanlı Devleti, Kırım ile olan kültürel bağları koruyarak Kırım’ı geri kazanmayı amaçlamıştır. - Geri verilen Eflak ve Boğdan’da Osmanlı Devleti ıslahat yapacak.
Rusya, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine müdahale etmiştir. Bu yönüyle madde, Osmanlı’nın bağımsızlık ve egemenlik haklarına aykırıdır. - Azak Kalesi Rusya’ya verilecek.
Rusya’nın Karadeniz’e inmesine fırsat verecek kapı aralanmıştır. - Rusya, Karadeniz’de ticaret gemisi bulundurabilecek ve bu gemiler Boğazlardan geçebilecek.
Karadeniz, bir Türk gölü olma özelliğini kaybetmiştir. - Rus tüccarlarının Osmanlı ülkesinde her türlü kolaylıktan yararlanması ile Karadeniz’de ticaret yapmaları ve ticaret gemileri boğazlardan geçirebilmeleri kabul edildi.
Böylece Rusya’da kapitülasyonlardan yararlanmaya başlamıştır. - Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecek.
Osmanlı ilk kez bir devlete savaş tazminatı ödemiştir. Bu durum, Osmanlı Devleti’nin uluslararası alandaki saygınlığını azaltmıştır.
