Canlılarda Üreme, Eşeyli Üreme ve Eşeysiz Üreme olarak iki ana başlık altında sınıflandırılmıştır.

1. Eşeyli Üreme

Biri dişi bireyden, diğeri erkek bireyden gelen farklı cins iki üreme hücresinin birleşmesiyle yeni canlının meydana gelmesine eşeyli üreme denir.

• Eşeyli üreme sonucu oluşan yeni canlının iki tane atası (anne ve babası) bulunur.
• Eşeyli üremede üreme hücreleri görev alır. Erkek üreme hücresi sperm, dişi üreme hücresi ise yumurtadır.
• Eşeyli üremede döllenme olayı gözlenir.
• Eşeyli üremede farklı atalara ait kalıtsal (genetik) bilgiler yavruda bir araya geleceği için, yeni bireyler kalıtsal olarak ana bireylerden farklıdır. Dolayısıyla yeni bireyler arasında genetik çeşitlilik vardır.
• Hayvanlar, çiçekli bitkiler ve şapkalı mantarlar gibi canlıların büyük çoğunluğunda eşeyli üreme görülür.

Görselde ayrıca, bir Erkek bireyden gelen Sperm ile bir Dişi bireyden gelen Yumurta’nın birleşerek Yeni canlıyı (bebek) oluşturma süreci şematik olarak gösterilmiştir.

2. Eşeysiz Üreme

Tek bir atadan döllenme olmaksızın çeşitli yollarla yeni bireylerin oluşturulmasına eşeysiz üreme denir. Eşeysiz üreyen canlı, oluştuğu canlıya genetik olarak tıpa tıp benzer.

Eşeysiz üremede yeni bireylerin çevre şartlarına karşı dayanıklılıkları ve uyum yetenekleri aynıdır. Eşeysiz üreme çeşitli yollarla gerçekleşir. Bunlar:

• Vejetatif üreme
• Bölünme
• Tomurcuklanma
• Rejenerasyon şeklinde sıralanabilir.

💡 BUNLARI ÖĞRENMEDEN GEÇMEYELİM

• Eşeysiz üremede üreme hücreleri görev almaz.
• Eşeysiz üremede döllenme olayı gözlenmez.
• Eşeysiz üreyen canlının, oluştuğu canlıya genetik olarak tıpa tıp benzemesi canlıdaki yararlı özelliklerin korunması açısından faydalıdır. Fakat bu durum canlının değişken çevre şartlarına uyumunu güçleştirir.
• Eşeysiz üreme; bir hücreli canlılarda, bazı omurgasız hayvanlarda, bitki ve mantar türlerinde yaygın olarak görülür.

Vejetatif Üreme

• Genellikle çiçekli bitkilerde görülen üreme şeklidir.
• Bazı bitkilerin dal, yaprak gibi kısımlarından yeni bir bitki meydana gelmesi vejetatif üreme olarak adlandırılır.
• Çileğin sürünücü gövde ile yeni çilek bitkilerini oluşturması,
• Lale soğanlarının nemli topraklara dikilerek üretilmesi,
• Muz bitkisinin dalından yeni muz bitkisinin oluşması,
• Böğürtlenlerin yere temas eden dal ve gövde uçlarının köklenmesi vejetatif üremeye örnek olarak verilebilir.

Bölünme ile Üreme

• Bakteriler gibi tek hücreli canlıların çoğunda görülen bir eşeysiz üreme şeklidir.
• Bölünerek üreme sonucunda ana canlıya tamamen benzeyen yavru canlılar oluşur. Yeni bireyler ve ana canlı farklı büyüklükte olabilir.
• Amip, öglena, paramesyum gibi canlılar bölünerek ürerler.

Tomurcuklanma ile Üreme

Ana canlı üzerinde hücre büyümesiyle oluşan bir çıkıntının gelişerek yeni bir yavru oluşturduğu üreme şeklidir. Oluşan yeni yavru, ana canlının tüm özelliklerini taşır. Hidra, bira mayası, deniz anası gibi canlılar tomurcuklanarak çoğalırlar.

Rejenerasyon ile Üreme

Bazı canlılardan ayrılan veya kopan bir parça, kendini yenileyerek eksik kısımlarını tamamlayabilmektedir. Canlılardan ayrılan parçalardan yeni canlılar oluşabilir. Örneğin denizyıldızından kopan bir kol ana gövdedeki hücrelerle tamamlandığı gibi, ayrılan kısımdan yeni gövde oluşur.

Ancak her rejenerasyon, üreme olarak kabul edilmez. Örneğin kırılan kemiklerin onarılması, yaraların zamanla iyileşmesi, kuyruğu kopan bir kertenkelenin kuyruğunu yeniden oluşturması sadece rejenerasyondur, rejenerasyon ile üreme değildir.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1 Aşağıdakilerden hangisi eşeysiz üreme ve eşeyli üremenin ortak özelliklerinden biridir?

A) Kalıtsal çeşitlilik sağlaması B) Mitoz bölünme ile gerçekleşmesi C) Canlının neslinin devamını sağlaması D) İki ata canlıya ihtiyaç duyulması

Doğru Cevap: C

Çözüm: Üreme, temel olarak canlının kendi türüne benzer yeni bireyler oluşturarak neslini devam ettirmesidir. Hem eşeyli hem de eşeysiz üremenin ortak amacı budur. Kalıtsal çeşitlilik eşeyli üremeye, mitoz temeline dayanma ve tek ata eşeysiz üremeye özgüdür.

---

Soru 2 Bir canlının döllenme olmadan tek başına yeni bireyler oluşturması ve oluşan yavruların genetik olarak ana canlı ile aynı olması hangi üreme şeklinin özelliğidir?

A) Eşeyli üreme B) Rejenerasyon C) Eşeysiz üreme D) Döllenme

Doğru Cevap: C

Çözüm: Tanımda geçen ‘döllenme olmadan tek başına yeni bireyler oluşturması’ ve ‘genetik olarak ana canlı ile aynı olması’ ifadeleri doğrudan eşeysiz üremeyi tanımlamaktadır.

---

Soru 3 Aşağıdaki canlılardan hangisi tomurcuklanma ile üreme şekline örnek olarak verilebilir?

A) Amip B) Kedi C) Bira mayası D) Denizyıldızı

Doğru Cevap: C

Çözüm: Bira mayası ve hidra, vücutlarında oluşan küçük bir çıkıntının (tomurcuğun) gelişerek yeni bireyi oluşturması şeklinde tomurcuklanma ile ürer. Amip bölünme ile, kedi eşeyli üreme ile çoğalır.

---

Soru 4 Eşeyli üreme ile ilgili verilen aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Temeli mayoz bölünmeye dayanır. B) Genellikle iki farklı ata canlıya ihtiyaç vardır. C) Oluşan yavrular arasında kalıtsal çeşitlilik görülmez. D) Dişi ve erkek üreme hücrelerinin birleşmesi ile gerçekleşir.

Doğru Cevap: C

Çözüm: Eşeyli üremede mayoz bölünme ve döllenme olayları gerçekleştiği için oluşan yavrular arasında kalıtsal çeşitlilik görülür. Bu nedenle C şıkkı yanlıştır.

---

Soru 5 Bir bitkinin kök, gövde, dal veya yaprak gibi kısımlarından yeni bir bitkinin oluşturulmasına ne ad verilir?

A) Tomurcuklanma B) Rejenerasyon C) Vejetatif üreme D) Bölünme

Doğru Cevap: C

Çözüm: Yüksek yapılı bitkilerde kök, gövde, dal gibi vejetatif kısımlardan yeni bitki oluşumu eşeysiz üremenin bir çeşidi olan vejetatif üreme olarak adlandırılır.

---

Soru 6 Denizyıldızının kopan kolunun eksik kısımlarını tamamlayarak yeni bir birey oluşturması hangi eşeysiz üreme çeşidine örnektir?

A) Bölünerek üreme B) Tomurcuklanma C) Partenogenez D) Rejenerasyonla üreme

Doğru Cevap: D

Çözüm: Canlının kopan bir vücut parçasının eksik kısımlarını tamamlayarak yeni bir canlı oluşturması rejenerasyonla üreme olarak adlandırılır.

---

Soru 7 Aşağıdakilerden hangisi eşeyli üremenin sonuçlarından biridir?

A) Canlıların hızlı bir şekilde çoğalması B) Tek bir ata canlının yeterli olması C) Kalıtsal çeşitliliğin sağlanması D) Mitoz bölünme temeline dayanması

Doğru Cevap: C

Çözüm: Eşeyli üremenin en önemli sonucu mayoz ve döllenme sayesinde yeni gen kombinasyonları oluşması ve bunun sonucunda kalıtsal çeşitliliğin sağlanmasıdır. Diğer şıklar (hızlı çoğalma, tek ata, mitoz temeli) ise eşeysiz üreme ile ilişkilidir.