Türkiye’de Ekonomi 11. Sınıf Coğrafya

A. TÜRKİYE’NİN EKONOMİ POLİTİKALARI

B. TÜRKİYE EKONOMİSİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI

C. TÜRKİYE’DE TARIM

D. TÜRKİYE’DE MADENLER VE ENERJİ KAYNAKLARI

E. TÜRKİYE’DE SANAYİ

Türkiye’nin Ekonomi Politikaları

Devletler vatandaşına daha iyi bir gelecek sunabilmek için ekonomik planlar yaparlar. Ekonomik politikalarını bu planlar doğrultusunda oluştururlar. Türkiye’de uygulanan ekonomik politikaların amacı ülkenin doğal ve beşerî kaynaklarını en verimli şekilde değerlendirmek, yeni iş olanakları yaratmak, dengeli gelir dağılımı oluşturmak ve istikrarlı kalkınmayı sağlayıp çağdaş uygarlık düzeyine çıkmaktır. Bu amaca ulaşmak için Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze kadar farklı dönemlerde çeşitli çalışmalar yapılmış ve bu çalışmalar doğrultusunda ekonomik politikalar oluşturulmuştur.

1923-1932 Dönemi

• Cumhuriyet kurulduktan sonra her alanda tam bağımsızlık ve çağdaş uygarlık düzeyine ulaşma hedeflenmişti. Siyasi bağımsızlığın ekonomik bağımsızlıkla desteklenmesi gerekiyordu. Ekonomik kalkınmanın sağlanması için de çalışmalar hemen başlatıldı. Bu çalışmaların en önemlilerinden biri de 17 Şubat 1923’te toplanan İzmir İktisat Kongresi’dir. Kongrede özel sektörün büyük yatırımları yapabilecek gücü olmadığı vurgulanmış olup, devletin ekonomide özendirici ve düzenleyici olması kararlaştırılmıştır. Cumhuriyetin ilk beş yılında bu kongrede alınan kararlar doğrultusunda ekonomik politikalar oluşturulup hayata geçirilmiştir.
• Bu dönemde tarım ve sanayide hızlı gelişmeler yaşanmış birçok işletme kurulmuştur. Tarımda makineleşme ve modern tarım yöntemlerinin uygulanabilmesi için teşvikler verilmiştir. Aşar Vergisi kaldırılmıştır. Ziraat Bankası aracılığıyla çiftçilere çeşitli krediler verilmiştir. Sanayi kuruluşlarını teşvik ve bu kuruluşları dış rekabete karşı korumak için 1927 yılında Teşviki Sanayi Kanunu ve Gümrük Kanunu çıkarılmıştır.
• 1929 yılına gelindiğinde bütün dünya büyük bir ekonomik bunalımla sarsılmaktaydı. Bu bunalım döneminde büyük ölçüde devletçilik politikası uygulanmaya başlamış, ekonomiyi dış rekabete karşı korumak için yüksek oranda gümrük vergileri konulmuştur.

1932-1952 Dönemi

• İlk yıllarda devletin ekonomideki etkinliği devam etmiştir.
• 1933 yılında Sümerbank kurulmuştur.
• 1933-1987 yılları arasını kapsayan Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı,1937-1942 arasında da 2. Beş Yıllık Sanayi Planı uygulamaya konulmuştur. Fakat II. Dünya Savaşı nedeniyle 2. Beş Yıllık Sanayi Planı tam uygulanamamıştır. Savaş ekonomisi uygulanmış ve Millî Ekonomiyi Koruma Kanunu çıkarılmıştır.
• Savaş sonrası ekonomide devlet etkisi azaltılmaya başlanmış, özel sektör teşvik edilmiştir. 1946-1952 arasında özel sektörü teşvik eden liberal karakterli plan uygulanmıştır.

1950-1960 Dönemi

Bu dönem, Türkiye’de ekonomik kalkınmanın en hızlı yaşandığı dönemlerden biridir. Kara yolları, liman, sulama, barajlar, enerji yatırımları, alt yapı yatırımları hayata geçirilmiştir. Sanayiye yeterince önem verilememiş fakat tarımda önemli gelişmeler sağlanmıştır.

1960’dan Sonraki Dönem

• Planlı kalkınma dönemi başlatılmış olup, 30 Eylül 1960’da Başbakanlığa bağlı Devlet Planlama Teşkilatı kurulmuştur.

Beş Yıllık Kalkınma Planları

• 1962 yılında uygulamaya konulan kalkınma planı başarıyla uygulanmıştır. Bu şevkle beş yıllık kalkınma planı hazırlanmış olup, 1963-1967 yılları arasında uygulanmıştır. Daha sonraki yıllarda da kalkınma planları hazırlanmış ve uygulamaya çalışılmıştır.
• Planlı dönemde özel sektör teşvikleri artmış ve kalkınmada özel sektöre önem verilmiştir. Bu dönemde devlet altyapı yatırımlarına önem vermiştir.
• 24 Ocak kararlarıyla devletin ekonomiye müdahalesi azalmıştır. 1983’ten sonra ekonomide dışa açılma süreci başlamış ve giderek bölgesel ve rekabete açık hale gelmiştir.
• 1982 Anayasası hükmüne göre kalkınma planları devlet tarafından hazırlanır.

Türkiye’de Mekânsal Farklılıklara Yönelik Uygulamalar ve Teşvik Politikaları

• Türkiye’de bölgeler arasında iklim ve yer şekilleri bakımından önemli farklılıklar vardır. Bu farklılıklardan dolayı bazı yerler çok gelişirken bazıları az gelişir. Ülke genelinde dengeli bir şekilde kalkınmayı gerçekleştirmek olanaksızdır.
• Bölgeler arasındaki gelişmişlik düzeyinin farklı olması çeşitli problemlere yol açar.
• Dengeli kalkınmayı özendirmek için çok sayıda teşvik politikaları uygulanmıştır. Arsa temini, vergi indirimi, ucuz kredi ve ucuz enerji gibi çeşitli teşvikler verilse de bölgeler arası kalkınmışlık farkı hala önemli bir sorundur.
• Çeşitli dönemlerde çeşitli teşvik politikaları uygulanmış ve devam etmektedir. 2005 yılında 49 il Teşvik Yasası kapsamına alınmıştır.
• Soru: Cumhuriyet Dönemi’nde (1923 – 1932) ekonomi alanında yapılacak düzenlemeler 17 Şubat 1923 yılında yapılan İzmir İktisat Kongresi’nde planlanmıştır. Bu çerçevede yapılan uygulamalar arasında aşağıdakilerden hangisidir?
  A) Aşar vergisinin kaldırılması
  B) Tarımda makine kullanımı teşviğinin sağlanması
  C) Ziraat Bankası vasıtası ile çiftçiye krediler verilmesi
  D) Devlet Planlama Teşkilatının kurulması
  E) Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun çıkarılması
• Soru: Aşağıdakilerden hangisi 1950 – 1990 yılları arasında uygulanan ekonomi politikaları ile ilgili yanlış bir bilgidir?
  A) Ekonomide devlet etkisi azalmıştır.
  B) Dış ticarette liberal politikaya geçilmiştir.
  C) Aşar vergisi kaldırılmıştır.
  D) Devlet Planlama Teşkilatı kurulmuştur.
  E) Ulaşımda kara yoluna ağırlık verilmiştir.
• Soru: 1923 yılında yapılan İzmir İktisat Kongresi’nde yabancı mallara gümrük vergisi uygulaması getirilmiştir.
  Bu uygulamanın temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
  A) Ekonomide karma modeli benimsemek
  B) Ulaşım sistemlerini geliştirmek
  C) Dış Ticaret hacmini genişletmek
  D) Yerli üreticiyi ithal mallara karşı korumak
  E) Kamu yatırımlarını artırmakc
• Soru: Türkiye’de cumhuriyetin ilanıyla beraber özellikle sanayi ve ticaret faaliyetlerini geliştirmek için ciddi çalışmalar yapılmaya başlanmıştır.
  Bu tür ekonomik etkinliklerin geliştirilmeye çalışılmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
  A) Nüfus artış hızının yüksek olması
  B) Ekonomik getirisinin fazla olması
  C) Tarım alanlarının verimsiz olması
  D) Ham madde ithalatının fazla olması
  E) Ucuz iş gücünün bulunmasıSoru: Aşağıdakilerden hangisi Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze kadar yapılan ekonomik çalışmalardan biri değildir?
  A) Tarımda makineleşme için teşvik verilmesi
  B) Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun çıkartılması
  C) 1933 yılında Sümerbank’ın kurulması
  D) Devlet planlama teşkilatının kurulması
  E) Devletin ekonomik alanda yatırımlarının artırılması

  Soru: Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de uygulanan teşvik uygulamalarının amaçlarından biri olamaz?
  A) Bölgesel kalkınma farklarını gidermek
  B) Gelişmemiş yörelerde yatırımları özendirmek
  C) Bölgesel kalkınmada gelişmiş yörelerin kalkınma hızını kesmek
  D) Dengeli kalkınmayı sağlamak
  E) Bölgeler arası ekonomik bütünlüğü sağlamak