Aşınma ve Çözülme Nedir?

• Aşınma: Dış kuvvetlerin (rüzgar, akarsu, buzullar, dalga, yeraltı suları) yeryüzünü şekillendirirken kayaçları yıpratmasıdır.

• Çözülme (Ayrışma): Kayaçların fiziksel veya kimyasal yollarla küçük parçalara ayrılmasıdır.

👉 Aşınma ve çözülme süreçleri iklim ve kayaç yapısına bağlıdır.

---

Çözülme Türleri

• Fiziksel (mekanik) çözülme:

  • Kayaçların sadece parçalanmasıdır, kimyasal yapısı değişmez.

  • Nedenleri: sıcaklık farkı, donma-çözülme, basınç değişimi.

  • En çok çöl iklimi ve soğuk iklimlerde görülür.

• Kimyasal çözülme:

  • Kayaçların mineral yapısı değişir.

  • Nedenleri: Su, karbonik asit, yüksek sıcaklık ve nem.

  • En çok nemli tropikal ve Akdeniz iklimlerinde görülür.

• Biyolojik çözülme:

  • Bitki kökleri, hayvanlar ve mikroorganizmalar kayaçları parçalar.

---

İklimin Etkisi

• Çöl iklimi: Gündüz-gece sıcaklık farkı büyük → fiziksel parçalanma.

• Soğuk iklim: Don olayları → kayaç çatlaklarını genişletir.

• Nemli tropikal iklim: Bol yağış + sıcaklık → kimyasal çözünme.

• Akdeniz iklimi: Kalkerli arazilerde karstik şekiller (mağara, obruk, traverten).

---

Kayaç Yapısının Etkisi

• Kalker (kireç taşı): Suda kolay çözünür → karstik şekiller.

• Granit: Serttir, fiziksel parçalanmaya dayanıklıdır.

• Bazalt: Volkanik kayaç, zor aşınır.

• Kumtaşı, kil taşı: Daha kolay aşınır.

---

İklim – Kayaç Etkileşimi

• Nemli-sıcak iklim + kalker → karstik araziler.

• Soğuk iklim + çatlaklı kayaç → donma-çözülme.

• Çöl iklimi + granit → gündüz-gece sıcaklık farkı ile parçalanma.

---

📝 Çözümlü Test Soruları

Soru 1

Aşağıdaki bölgelerden hangisinde kimyasal çözünme daha etkilidir?

A) Sahra Çölü
B) Sibirya
C) Ekvatoral Afrika
D) İç Asya bozkırları
E) Orta Asya çölleri

✅ Cevap: C (Ekvatoral Afrika)
📌 Çünkü kimyasal çözülme bol yağış + yüksek sıcaklık isteyen bir süreçtir. Ekvatoral iklim bu şartları sağlar.

---

Soru 2

Türkiye’nin Akdeniz Bölgesi’nde mağara, obruk, traverten gibi karstik şekillerin fazla görülmesinin nedeni nedir?

A) Sert granit kayaçların yaygın olması
B) Yağışların çok az olması
C) Sıcaklık farklarının büyük olması
D) Kalkerli arazilerin yaygın olması
E) Volkanik arazilerin geniş yer kaplaması

✅ Cevap: D (Kalkerli arazilerin yaygın olması)
📌 Kalker (kireç taşı) suyla kolay çözünür. Akdeniz Bölgesi’nde bu kayaçların çok olması ve iklimin kimyasal çözünmeye uygun olması karstik şekillerin gelişmesini sağlamıştır.

---

Soru 3

Aşağıdaki iklim tiplerinden hangisinde fiziksel parçalanma en fazla görülür?

A) Nemli tropikal iklim
B) Çöl iklimi
C) Ekvatoral iklim
D) Ilıman okyanusal iklim
E) Akdeniz iklimi

✅ Cevap: B (Çöl iklimi)
📌 Çöllerde gündüz-gece sıcaklık farkı çok büyük olduğu için kayaçlarda fiziksel parçalanma yaygındır.

---

Soru 4

Soğuk bölgelerde kışın yağan kar ve yağmur sularının kayaç çatlaklarında donup genleşmesiyle kayaçların parçalanmasına ne ad verilir?

A) Kimyasal çözülme
B) Biyolojik ayrışma
C) Fiziksel çözülme (donma-çözülme)
D) Karstlaşma
E) Rüzgar aşındırması

✅ Cevap: C (Fiziksel çözülme – donma-çözülme)
📌 Don olayları çatlakları genişletir ve kayaçlar zamanla parçalanır.

---

Soru 5

Aşağıdaki kayaçlardan hangisi kimyasal çözünmeye karşı en dayanıklıdır?

A) Kireç taşı (Kalker)
B) Kum taşı
C) Kil taşı
D) Granit
E) Jips (Alçı taşı)

✅ Cevap: D (Granit)
📌 Granit sert ve dayanıklı bir kayaçtır, kolay kolay çözünmez. Kalker ve jips gibi kayaçlar suyla hızlı çözünür.