Ekosistemde Canlıları Etkileyen Faktörler

Ekosistemdeki Cansız (Abiyotik) Faktörler

a. Işık: Ortamın ışık şiddeti, ışık miktarı, aydınlanma süresi canlıların yaşamında ve ekosistemdeki dengelerin sürdürülebilmesinde etkilidir. Işığın etkilediği en önemli olay canlılara besin üretimi sağlayan fotosentez olayıdır.

b. Sıcaklık: Canlıların büyüme ve gelişmelerini etkiler. Canlıda enzimlerin çalışmasını dolayısıyla kimyasal tepkimelerin hızını etkiler. Bu nedenle bütün fizyolojik ve biyokimyasal işlevler üzerinde etkisi vardır.

c. İklim: Biyotik ve abiyotik faktörlerin etkisi altında oluşan iklim, klimatoloji bilimi içerisinde incelenir.

d. Toprak ve Mineraller: Tüm canlılar yaşamlarının devamı için doğrudan ya da dolaylı olarak toprağa bağımlıdır.

e. Su: Canlıda enzimlerin çalışmasını ve buna bağlı olarak canlılardaki metabolik faaliyetlerin gerçekleşmesini sağlar.

f. Ortam pH’si: Toprak pH’sindeki değişimler, bu bölgelerde yetişen bitkileri ve bunlarla beslenen diğer canlıları da etkilemektedir.

Cansız Faktörlerin Değişmesinin Canlılara Etkisi

Canlıların farklı çevre koşullarında yaşamaları onların uyum yetenekleri yani toleranslarıyla (hoşgörüleriyle) ilgilidir, Çevresel faktörler için her canlı türünün bu uyum yeteneğinin minimum, optimum ve maksimum sınırları vardır. Örneğin; çok yüksek sıcaklıkta yaşayabilen bir arke türü Pyrococcus minimum 70°C, optimum 100°C ve maksimum 106°C’de yaşayabilir. Canlının ortam koşullarındaki değişikliklere verdiği tepkiler de bir eğri ile gösterilebilir. Buna da o canlının performans eğrisi denir. Aşağıdaki grafikte Pyrococcus türünün sıcaklığa bağlı hayatta kalabilen birey sayısı verilmiştir.

Bazı canlılar olumsuz çevre şartlarından uzak durarak yaşamlarını sürdürebilirler. Çöl hayvanları gündüz genellikle toprak altına kazdıkları yuvalarda, gölge yerlerde kalıp gece aktivite gösterir. Bazı canlılar ise olumsuz çevre şartları düzelinceye kadar uygun olan çevrelere göç eder.

Ekosistemdeki Canlı (Biyotik) Faktörler

a. Üreticiler: Fotosentez ya da kemosentezle inorganik bileşiklerden organik bileşik sentezleyebilen canlılardır. Fotosentez yapanlar ışık enerjisinden yararlandıklarından fotoototrof olarak kemosentez yapanlar inorganik maddelerin oksidasyonundan elde ettikleri enerjiden yararlandıklarından kemoototrof olarak adlandırılır. Üreticiler kendilerinin ve heterotrof canlıların organik besin gereksinimini karşılarlar. Ayrıca atmosferin O2 ve CO2 dengesinin korunmasında önemli rol oynarlar. Üreticilere; bitkiler, algler ve bazı bakteri türleri verilebilir.

b. Ayrıştırıcılar: Bazı bakteriler ve mantarlardır. Besin piramidinin her basamağında bulunabilirler. Hücre dışı sindirimi yaparlar. Organik artıkların yeniden kullanılabilir hale gelmesini sağlarlar. Madde döngüsünde en önemli rolü oynarlar.

c. Tüketiciler: Fotosentez ya da kemosentez yapamayan gereksinim duydukları organik bileşikleri yaşadıkları ortamdan sağlayan heterotrof canlılardır. Tüketiciler (heterotroflar), tükettikleri besin çeşidine göre üç grupta incelenir

a) Otçul = Otobur ( herbivor): Otla beslenen canlılardır. Örnek; Deve, tavşan, keçi, at, nı, koyun, keçi, inek,…

b) Etçil = Etobur ( karnivor): Etle beslenen canlılardır. Örnek; Kedi, köpek, çakal, kurt, aslan, tilki,…

c) Karışık beslenen (omnivor): Hem ot hem de etle beslenen canlılardır. Örnek; İnsan, ayı, maymun, tavuk,…

Örnek: Ekosistemdeki canlıları etkileyen faktörlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Tüketici canlıların faaliyeti, biyotik faktörlerde incelenir.
B) Ayrıştırıcıların faaliyeti, üreticileri olumsuz yönde etkiler.
C) Işık şiddetindeki değişim, ekosistemdeki tüm canlıları etkiler.
D) Ekosistemdeki suyun azalışı, tüm canlıları olumsuz yönde etkiler.
E) Üretici canlıların faaliyeti, ekosistemin devamlılığını sağlar.

Çözüm: Ürertici, tüketici ve ayrıştırıcı ekosistemin biyotik elemanlarıdır. Işık şiddetinin değişimi, suyun ekosistemde normal miktarda bulunması canlıları olumlu yönde etkiler. Ayrıştırıcıların faaliyeti üreticileri olumlu yönde etkilerken üretici, tüketici ve ayrıştırıcıların faaliyetleri ekosistemin devamlılığını sağlar. Yanıt B

Çözümlü Test Soruları

1. Aşağıdakilerden hangisi ekosistemin cansız bileşenlerinden biri değildir?
A) Su
B) Toprak
C) Bakteriler
D) Sıcaklık

Çözüm:
Bakteriler canlı bir bileşendir. Cansız bileşenler abiyotik faktörler olarak adlandırılır (su, toprak, sıcaklık, iklim vb.). Doğru cevap C‘dir.

2. Üreticilerle ilgili hangi ifade yanlıştır?
A) Fotosentez yaparlar
B) İnorganik maddelerden organik madde sentezlerler
C) Ekosistemdeki enerji akışının ilk basamağıdırlar
D) Sadece karasal ekosistemlerde bulunurlar

Çözüm:
Üreticiler (bitkiler, algler, bazı bakteriler) hem su hem de karasal ekosistemlerde bulunur. Doğru cevap D‘dir.

3. Ayrıştırıcılar için hangisi söylenemez?
A) Organik maddeleri inorganik maddelere dönüştürürler
B) Mantarlar ve bazı bakteriler bu gruba girer
C) Ekosistemdeki madde döngüsüne katkı sağlarlar
D) Güneş enerjisini doğrudan kullanırlar

Çözüm:
Ayrıştırıcılar güneş enerjisini doğrudan kullanmaz, organik atıklarla beslenirler. Doğru cevap D‘dir.

4. Ekosistemdeki enerji akışı nasıl gerçekleşir?
A) Üreticiler → Tüketiciler → Ayrıştırıcılar
B) Tüketiciler → Üreticiler → Ayrıştırıcılar
C) Ayrıştırıcılar → Tüketiciler → Üreticiler
D) Üreticiler → Ayrıştırıcılar → Tüketiciler

Çözüm:
Enerji akışı üreticilerden başlar, tüketicilere geçer ve ayrıştırıcılarla son bulur. Doğru cevap A‘dır.

5. Aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
A) Otçullar – Birincil tüketici
B) Etçiller – İkincil tüketici
C) Hepçiller – Üçüncül tüketici
D) Ayrıştırıcılar – Tüm besin zincirlerinde yer alır

Çözüm:
Hepçiller her düzeyde tüketici olabilir, sadece üçüncül tüketici değildir. Doğru cevap C‘dir.

6. Ekosistemin cansız bileşenleri için hangisi doğrudur?
I. Canlıların yaşamını doğrudan etkiler
II. İklim ve toprak yapısını içerir
III. Besin zincirinde enerji kaynağıdır

A) Yalnız I
B) I ve II
C) II ve III
D) I, II ve III

Çözüm:
Cansız bileşenler canlıların yaşamını etkiler (I), iklim ve toprak yapısını içerir (II) ancak doğrudan enerji kaynağı değildir (III yanlış). Doğru cevap B‘dir.