Süksesyon, bir komünitedeki türlerin, zaman içinde doğal veya insan kaynaklı değişimler sonucunda sıralı olarak birbirinin yerini alması olayıdır. Bu süreç, daha az kararlı ve basit bir komünitenin, zamanla daha karmaşık ve dengeli bir yapıya (klimaks komüniteye) ulaşmasıyla sonuçlanır.

Süksesyon, başlangıç noktasına göre iki ana gruba ayrılır:

1. Birincil (Primer) Süksesyon

• Tanım: Daha önce hiç canlı yaşamının bulunmadığı, çıplak kaya, kum veya yeni oluşmuş volkanik adalar gibi topraksız ortamlarda başlayan süksesyondur.
• Süreci: Bu süreç çok yavaştır ve binlerce yıl sürebilir. İlk yerleşen canlılara öncü türler denir. Bu öncü türler genellikle liken ve yosunlardır. Likenler, salgıladıkları asitlerle kayaları parçalayarak toprak oluşumunu başlatır. Toprak oluşumuyla birlikte otsu bitkiler, ardından çalılar ve en sonunda ağaçlar yerleşir.
• Örnek: Volkanik bir patlamanın ardından oluşan çıplak kayalık yüzeyin zamanla ormana dönüşmesi.

2. İkincil (Sekonder) Süksesyon

• Tanım: Daha önce bir komünitenin bulunduğu, ancak yangın, sel, aşırı otlatma veya insan müdahalesi (tarla açma gibi) gibi nedenlerle bozulmuş ortamlarda gerçekleşen süksesyondur.
• Süreci: Bu süksesyon, birincil süksesyon’a göre çok daha hızlı ilerler. Çünkü ortamda daha önce oluşmuş bir toprak yapısı ve tohum bankası bulunur. İlk olarak otsu bitkiler yerleşir, ardından çalılar ve ağaçlar gelir.
• Örnek: Orman yangını sonrası kalan toprağın, birkaç yıl içinde yeniden bitki örtüsüyle kaplanması.

Klimaks Komünite

• Tanım: Süksesyon sürecinin en son evresidir. Bu evreye ulaşan komünite, çevresel koşullara en uyumlu ve dengeli haldedir. Tür çeşitliliği en yüksek seviyededir ve popülasyonlar arasında kararlı bir denge oluşmuştur. Klimaks komünite, dışarıdan büyük bir müdahale olmadığı sürece yapısını korur.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Soru: Aşağıdaki olaylardan hangisi ikincil süksesyonun başlamasına neden olur?

A) Yanardağ patlaması sonucu oluşan yeni bir adanın oluşması B) Buzulların erimesiyle ortaya çıkan çıplak kayalık C) Tarlalarda hasat sonrası toprağın terk edilmesi D) Göl tabanının zamanla dolması E) Akarsuyun getirdiği alüvyonlarla yeni bir toprağın oluşması

Çözüm: Yanardağ, buzul ve alüvyon örnekleri toprağın olmadığı ortamlar olduğu için birincil süksesyonu başlatır. Terk edilmiş tarla, daha önce üzerinde canlıların yaşadığı ve toprak yapısının korunduğu bir alandır. Bu nedenle, tarlanın terk edilmesi ikincil süksesyonun başlamasına neden olur.

Doğru Cevap: C

---

2. Soru: Birincil süksesyon ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Topraksız bir alanda başlar. B) Öncü türler, toprağın oluşumunda önemli rol oynar. C) İkincil süksesyon’a göre daha hızlı ilerler. D) Genellikle çok uzun zaman alır. E) İlk yerleşen türler genellikle liken ve yosunlardır.

Çözüm: Birincil süksesyon, sıfırdan toprak oluşumu ve canlı yerleşimini içerdiği için ikincil süksesyon’a göre çok daha yavaş ilerler.

Doğru Cevap: C

---

3. Soru: Süksesyon sürecinde bir komünitedeki değişimleri aşağıdaki sıraya göre doğru olarak tamamlayınız. I. Otsu bitkiler II. Likenler III. Çalılar IV. Ağaçlar

A) I – II – III – IV B) II – I – III – IV C) II – III – I – IV D) IV – III – II – I E) I – III – II – IV

Çözüm: Toprağın oluştuğu ve bitki örtüsünün sıfırdan başladığı birincil süksesyon sürecinde ilk olarak likenler toprağı oluşturur. Ardından bu toprağa otsu bitkiler, sonra çalılar ve en son ağaçlar yerleşir.

Doğru Cevap: B

---

4. Soru: Aşağıdakilerden hangisi birincil ve ikincil süksesyonun ortak özelliklerinden biri değildir?

A) Her ikisi de bir komünitedeki türlerin sıralı değişimini içerir. B) Her iki süreç de bir klimaks komüniteye ulaşmayı hedefler. C) Her iki süksesyonda da öncü türler görev alır. D) Her iki süreç de toprak oluşumuyla başlar. E) Her ikisi de ekosistemdeki dengeyi yeniden kurma sürecidir.

Çözüm: İkincil süksesyon, daha önce oluşmuş bir toprak üzerinde başladığı için süreç toprak oluşumuyla başlamaz. Birincil süksesyon ise topraksız bir ortamda başladığı için ilk aşama toprak oluşumudur.

Doğru Cevap: D

---

5. Soru: Süksesyon sürecinin sonunda ulaşılan kararlı ve olgun komüniteye ne ad verilir?

A) Popülasyon B) Habitat C) Biyom D) Klimaks Komünite E) Ekolojik Niş

Çözüm: Süksesyonun en son aşamasında, tür çeşitliliğinin en yüksek olduğu ve dengeli haldeki komüniteye klimaks komünite denir.

Doğru Cevap: D