Ekosistemlerdeki canlılar arasındaki beslenme ilişkilerini ve bu ilişkilerin sonucunda meydana gelen enerji ve madde akışını daha iyi anlamak için ekolojik piramitler kullanılır. Bu piramitler, bir besin zincirindeki canlı gruplarını, beslenme düzeylerine (trofik düzeylere) göre dikey olarak sıralayarak oluşturulan grafiklerdir.

1. Enerji Piramidi

• Tanım: Her bir beslenme basamağında (trofik düzey) bulunan toplam enerji miktarını gösterir.
• Özellikleri: Enerji piramidi her zaman düzdür. Piramidin tabanından (üreticiler) tepeye (son tüketiciler) doğru çıkıldıkça enerji miktarı azalır. Bu azalmanın temel sebebi, %10 kuralı olarak bilinen enerji kaybıdır.
• %10 Kuralı: Bir trofik düzeyden bir üst trofik düzeye aktarılan enerjinin sadece yaklaşık %10’u geçerli enerjidir. Kalan yaklaşık %90’lık kısım, o basamaktaki canlının yaşamsal faaliyetleri için harcanır ve ısı olarak çevreye yayılır.

2. Besin (Biyokütle) Piramidi

• Tanım: Her bir beslenme basamağındaki canlıların toplam kuru ağırlığını (biyokütlesini) gösterir.
• Özellikleri: Karasal ekosistemlerde genellikle piramidin tabanından tepeye doğru biyokütle azalır. Bu, en fazla biyokütlenin üreticilerde, en azının ise son tüketicilerde olduğu anlamına gelir.
• İstisnalar: Su ekosistemlerinde, hızlı üreyen ve sürekli tüketilen fitoplanktonlar gibi üreticilerin anlık biyokütlesi, onları tüketen zooplanktonların biyokütlesinden daha az olabilir. Bu durumda ters biyokütle piramidi görülebilir.

Ekolojik Piramitlerdeki Genel Özellikler

Piramidin tabanından (üreticiler) tepeye (son tüketiciler) doğru çıkıldıkça:

• Aktarılan enerji miktarı azalır.
• Canlıların toplam biyokütlesi azalır (genellikle).
• Biyolojik birikim (zehirli maddelerin dokularda birikimi) artar.
• Genellikle canlıların vücut büyüklüğü artar.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Soru:

Bir ekosistemdeki enerji piramidiyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) En fazla enerji son tüketicilerde bulunur. B) Her trofik düzeyde bir üst basamağa enerjinin %100’ü aktarılır. C) Enerji, piramidin tepe noktasından tabanına doğru akış gösterir. D) Enerji akışı sırasında kayıplar yaşandığı için piramit her zaman düzdür. E) Biyokütle piramidinde olduğu gibi ters piramit şeklinde olabilir.

Çözüm: Enerji, besin piramidinde aşağıdan yukarıya doğru azalarak aktarıldığı için enerji piramidi her zaman düz bir yapıdadır ve ters çevrilemez. Her basamakta enerjinin yaklaşık %90’ı ısı olarak kaybedilir.

Doğru Cevap: D

2. Soru:

Besin piramidinde, üreticilerden son tüketicilere doğru gidildikçe artan özellik aşağıdakilerden hangisidir?

A) Biyokütle B) Aktarılan enerji miktarı C) Biyolojik birikim D) Birey sayısı E) Yaşamsal faaliyetler için harcanan enerji

Çözüm: Piramitte üst basamaklara çıkıldıkça, zehirli maddelerin canlıların dokularında birikme oranı katlanarak artar. Bu duruma biyolojik birikim denir.

Doğru Cevap: C

3. Soru:

Aşağıda verilen enerji piramidindeki canlı grupları için yapılan yorumlardan hangisi doğrudur?

Üst Basamak: Kartal (Son Tüketici) Orta Basamak: Fare (Birincil Tüketici) Alt Basamak: Buğday (Üretici)

A) En yüksek biyokütle kartallardadır. B) Buğdaydan fareye aktarılan enerji miktarı en fazladır. C) Kartalın vücudunda biriken zehirli madde miktarı en fazladır. D) Fare sayısı, buğday sayısından daha fazladır. E) Buğday, enerji ihtiyacını fareden karşılar.

Çözüm: Biyolojik birikim, besin piramidinde yukarıya doğru artar. Bu nedenle, piramidin en üst basamağındaki son tüketici olan kartalın vücudunda biriken zehirli madde miktarı en fazladır.

Doğru Cevap: C