Komünitelerde ve Popülasyonlarda Görülen Etkileşimler ve Değişimler, ekoloji biliminin temel konularından biridir. Bu başlık altında canlıların kendi türleri içindeki ve farklı türler arasındaki ilişkileri, bu ilişkilerin neden olduğu değişimler incelenir.

Komünite

Belirli bir alanda yaşayan, birbirleriyle etkileşim içinde olan farklı popülasyonların oluşturduğu topluluğa komünite denir. Komüniteler, büyüklük ve tür çeşitliliği açısından farklılık gösterebilir. Örneğin, bir orman ekosistemi içerisindeki ağaç, kuş, böcek ve mantar popülasyonları bir komünite oluşturur.

Komünitedeki Türler Arası Etkileşimler

Aynı habitatı paylaşan farklı türler, çeşitli ilişkiler kurarlar. Bu ilişkiler, türlerin birey sayılarını ve komünitenin genel yapısını doğrudan etkiler.

• Rekabet: İki farklı türün, aynı sınırlı kaynak (besin, ışık, su, barınak gibi) için mücadele etmesidir. Rekabet, her iki tür için de olumsuz bir durumdur. Güçlü olan tür, zayıf olanı baskılar ve sayısını azaltır.
• Av-Avcı İlişkisi: Bir türün (avcı), başka bir türü (av) besin olarak tüketmesidir. Avcı ve av popülasyonlarının birey sayıları arasında bir döngü görülür. Av sayısı arttığında avcı sayısı artar, bu da av sayısının azalmasına yol açar ve bir süre sonra avcı sayısı da azalır.
• Simbiyotik İlişkiler (Ortak Yaşam): İki veya daha fazla türün birbirleriyle yakın ilişki içinde yaşamasıdır.
  • Mutualizm: Birlikte yaşayan her iki türün de bu ilişkiden fayda sağladığı durumdur. (Örnek: İnsanın kalın bağırsağındaki B ve K vitamini üreten bakteriler ve insan)
  • Kommensalizm: Birlikte yaşayan türlerden biri fayda sağlarken, diğeri bu ilişkiden ne fayda ne de zarar görür. (Örnek: Deniz anemonlarının tentakülleri arasına saklanan bazı balık türleri)
  • Parazitizm: Bir türün (parazit), başka bir türün (konakçı) üzerinde veya içinde yaşayarak ondan besin ve enerji sağlamasıdır. Bu ilişkide parazit fayda sağlarken, konakçı zarar görür. (Örnek: Tenya, kıl kurdu, bit, pire gibi canlılar)
  • Amensalizm: Bir türün salgıladığı kimyasal maddelerle başka bir türü olumsuz etkilemesidir. (Örnek: Ceviz ağacının salgıladığı juglon maddesinin çevresindeki bazı bitkilerin gelişimini engellemesi)

Popülasyon

Belirli bir alanda yaşayan, aynı türe ait bireylerin oluşturduğu topluluğa popülasyon denir. Popülasyonlar, doğum, ölüm, içe göç ve dışa göç gibi faktörlere bağlı olarak sürekli değişim içindedir. Bu değişimler, popülasyon dinamiği olarak adlandırılır.

• Popülasyon Yoğunluğu: Birim alan veya birim hacimdeki birey sayısıdır.
• Popülasyon Büyüklüğü: Popülasyondaki toplam birey sayısıdır.
• Taşıma Kapasitesi: Bir çevrenin, popülasyon büyüklüğünü destekleyebileceği en yüksek birey sayısıdır.

Komünitelerde Değişim (Süksesyon)

Bir komünitedeki türlerin, zaman içinde çevresel etkenlerle sıralı olarak birbirinin yerini alması olayına süksesyon denir. Süksesyon sonucunda komünite, daha kararlı ve denge halinde olan klimaks komüniteye ulaşır.

• Birincil Süksesyon: Toprak veya canlı olmayan bir ortamda (örneğin volkanik bir ada veya çıplak bir kayalıkta) başlar. İlk yerleşen canlılara öncü türler (liken, yosun gibi) denir. Bu süreç çok yavaş ilerler.
• İkincil Süksesyon: Daha önce canlıların yaşadığı ancak yangın, sel veya insan müdahalesi gibi bir olayla bozulmuş bir ortamda (örneğin orman yangını sonrası) başlar. Toprak yapısı korunduğu için birincil süksesyon’a göre çok daha hızlı ilerler.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Soru: Belirli bir bölgede yaşayan farklı türlerden oluşan bir topluluk aşağıdakilerden hangisidir?

A) Popülasyon B) Biyosfer C) Komünite D) Ekosistem E) Birey

Çözüm: Farklı türlerin oluşturduğu topluluk komünite olarak adlandırılır. Popülasyon ise aynı türe ait bireylerden oluşur. Doğru Cevap: C

2. Soru: Aşağıdaki canlı ilişkilerinden hangisi simbiyotik bir etkileşim değildir?

A) Mutualizm B) Kommensalizm C) Parazitizm D) Rekabet E) Amensalizm

Çözüm: Rekabet, türlerin kaynaklar için girdiği bir mücadeledir ve simbiyotik ilişkilerin aksine yakın bir yaşam ortaklığı içermez. Doğru Cevap: D

3. Soru: Orman yangını sonrasında ortaya çıkan ikincil süksesyon süreciyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Toprak yapısı bozulmamıştır. B) Birincil süksesyon’a göre daha hızlı ilerler. C) Süreç, öncü türlerin yerleşimiyle başlar. D) Yangından sonraki ilk yıllarda tür çeşitliliği azalır. E) Sonunda daha karmaşık bir komünite oluşur.

Çözüm: Süksesyon, bir komünitenin zaman içinde değişimi ve yeni türlerin yerleşmesidir. İkincil süksesyon’da toprak yapısı bozulmadığı için süreç birincil süksesyon’a göre daha hızlıdır. İlk yerleşen öncü türler, ortamı daha karmaşık ve dengeli bir komüniteye hazırlar. Doğru Cevap: C

4. Soru: Bir canlının popülasyon büyüklüğünü etkileyen faktörler arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?

A) Doğum oranı B) Ölüm oranı C) Göçler D) Yaşam alanı E) Genetik çeşitlilik

Çözüm: Genetik çeşitlilik, bir popülasyonun adaptasyon yeteneğini etkilese de, popülasyon büyüklüğünü doğrudan değiştiren bir faktör değildir. Doğumlar ve içe göçler popülasyonu artırırken, ölümler ve dışa göçler azaltır. Doğru Cevap: E

5. Soru: Simbiyotik ilişkilerde her iki türün de fayda sağladığı ilişki türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kommensalizm B) Mutualizm C) Parazitizm D) Av-Avcı E) Rekabet

Çözüm: Mutualizm, her iki türün de karşılıklı olarak fayda sağladığı simbiyotik ilişki biçimidir. Doğru Cevap: B