Türkler, Orta Asya’dan Anadolu’ya göç ederken, kendilerine özgü devlet ve ordu teşkilatı geleneklerini de beraberlerinde getirmişlerdir. Bu teşkilatlar, yeni coğrafyaya ve koşullara uyum sağlayarak daha da gelişmiştir.

Devlet Teşkilatı

Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletlerinde, devletin hanedanın ortak malı olduğu düşüncesi yaygındı. Bu durum, zaman zaman taht kavgalarına neden olsa da, güçlü bir merkezi otorite kurma çabası her zaman ön planda olmuştur. Selçuklu Devleti’nde bu yapı daha da gelişmiştir.

• Hanedan ve Hükümdar: Türk-İslam devletlerinde hükümdar, “sultan” unvanını kullanır. Sultan, devletin en üst düzey yöneticisidir ve yetkileri geniştir. Ancak, İslam hukukuna ve töreye (eski Türk gelenekleri) uymak zorundadır.
• Vezirlik: Hükümdardan sonra en yetkili kişi vezirdir. Vezir, devletin yönetimini ve idari işlerini yürütür. Özellikle Nizamülmülk gibi güçlü vezirler, devletin ayakta kalmasında önemli rol oynamıştır.
• Divan: Devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı meclise “divan” denir. Divan, askeri, mali ve hukuki konularda kararlar alırdı.
• İkta Sistemi: Bu sistem, Türklerin Anadolu’da uyguladığı en önemli yönetim ve ekonomi modellerinden biridir. Devlete ait toprakların geliri, hizmetleri karşılığında askerlere ve devlet görevlilerine verilirdi. Bu sistemin faydaları şunlardır:
  • Askeri Güç: İkta sahipleri, belirli sayıda atlı asker (sipahi) yetiştirmek zorundadır. Bu, ordunun insan kaynağını sürekli hazır tutar.
  • Ekonomik Fayda: Topraklar işlenir, üretim artar ve vergi toplama işi kolaylaşır.
  • Merkezi Otorite: İkta sistemi, merkezi otoritenin ülke geneline yayılmasını ve kontrolünü sağlar.

Ordu Teşkilatı

Türk orduları, savaşçı ve disiplinli yapılarıyla tanınır. Bu güç, Türklerin kısa sürede geniş coğrafyalara yayılmasını sağlamıştır.

• Atlı Askerler: Türk ordularının en önemli unsuru atlı askerlerdir. Atlı okçular, yüksek manevra kabiliyetleri sayesinde düşmanı yıpratma ve ani saldırılar düzenleme konusunda uzmandır.
• Gulam Sistemi: Selçuklular, kendi bünyelerinde “gulam” adı verilen, köle statüsündeki çocukların askeri ve idari eğitimden geçirilerek yetiştirildiği bir sistem kurmuştur. Bu sistem, orduya yetenekli ve devlete sadık askerler kazandırmıştır.
• Turan Taktiği: “Kurt kapanı” veya “sahte geri çekilme” olarak da bilinen bu taktik, Türklerin en etkili savaş stratejilerinden biridir. Bu taktiğe göre, ordunun bir kısmı düşman önünden kaçıyormuş gibi yapar ve düşmanı merkeze doğru çeker. Ardından, düşman tamamen tuzağa düştüğünde, kaçan birlikler geri dönerek düşmanı çember içine alır ve imha eder.
• Boyların Askeri Gücü: Türk ordusu, merkezi ordunun yanı sıra boyların kendi silahlı güçlerinden de oluşur. Bu, savaş zamanında hızlıca büyük bir askeri güç toplama imkanı sağlar.

Bu teşkilat yapısı, Türklerin Anadolu’yu fethetmesini ve bu topraklarda uzun ömürlü bir devlet kurmasını sağlamıştır.

Çözümlü Test Soruları

Konuyu pekiştirmek için 5 sorudan oluşan bir test hazırladım.

Soru 1: Aşağıdakilerden hangisi, Türk-İslam devletlerinde devletin ekonomik ve askeri ihtiyaçlarını karşılayan ikta sisteminin amaçlarından biri değildir?

A) Toprağın verimli bir şekilde işlenmesini sağlamak B) Merkezi otoriteyi güçlendirmek C) Askerlerin maaşını düzenli ödemek D) Halkın göçebe yaşama devam etmesini teşvik etmek E) Orduya hazır asker yetiştirmek

Çözüm: İkta sistemi, vergi toplama ve asker yetiştirme gibi amaçlarla uygulanarak yerleşik hayatı teşvik etmiştir. Halkın göçebe yaşamına devam etmesi, bu sistemin amaçlarından biri değildir. Doğru cevap D’dir.

Soru 2: Türk ordularının en etkili ve en bilinen savaş taktiği olan “sahte geri çekilme” veya “kurt kapanı” aşağıdaki adlardan hangisiyle bilinir?

A) Hilal Taktiği B) Turan Taktiği C) Çember Taktiği D) Savunma Taktiği E) Yıpratma Taktiği

Çözüm: Türklerin savaşlarda uyguladığı, düşmanı yanıltıp çevreleyerek yok etme stratejisine “Turan Taktiği” veya “Hilal Taktiği” denir. En bilinen adı Turan Taktiği’dir. Doğru cevap B’dir.

Soru 3: Selçuklu Devleti’nde, savaş esirlerinin veya satın alınan çocukların askeri ve idari alanlarda eğitilmesiyle oluşturulan ordu birliği aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sipahiler B) Yeniçeriler C) Gulamlar D) Azaplar E) Akıncılar

Çözüm: Selçuklularda bu sisteme “gulam” sistemi, bu askerlere de “gulam” adı verilirdi. Bu sistem, devlete sadık, profesyonel bir ordu oluşturmayı amaçlamıştır. Doğru cevap C’dir.

Soru 4: Türk-İslam devletlerinde devletin yönetim işlerinin görüşülüp karara bağlandığı meclise ne ad verilir?

A) Meclis-i Mebusan B) Divan C) Kurultay D) Şura E) Ayan Meclisi

Çözüm: Divan, Türk-İslam devletlerinde siyasi, askeri ve mali konuların görüşüldüğü bir yönetim organıdır. Doğru cevap B’dir.

Soru 5: Türklerde devletin hanedanın ortak malı sayılması anlayışı, en çok hangi konuda sorunlara neden olmuştur?

A) Dış politika B) Ticaret C) Taht kavgaları D) Askeri teşkilat E) Hukuk sistemi

Çözüm: Türklerdeki bu gelenek, taht üzerinde hak iddia eden birden fazla şehzadenin ortaya çıkmasına yol açmış ve bu durum sıklıkla devletin parçalanmasına neden olan taht kavgalarını beraberinde getirmiştir. Doğru cevap C’dir.