DÜNYA’DA BİTKİLER
Çevremizde rastladığımız bitkiler genellikle benzer sıcaklık ve yağış istekleri olan bir yapıya sahiptir. Bazıları ot, bazıları çalı, bazıları ise ağaçlardan oluşan topluluklardır.
Bitkilerin yaşamımızdaki önemleri çok büyüktür. Meyve, sebze, ilaç, dokuma malzemesi, ahşap — ev malzemesi, kâğıt, yakacak ve sanayi ham maddesi olarak kullandığımız pek çok bitki türü vardır. Yeryüzündeki bitkilerin dağılışında belirgin farklılıklar görülmektedir. Bu temelde enlem faktörüne bağlı olmakla birlikte göreceli (özel) konum farklarına göre de değişmektedir. Daha açık olarak iklim, yer şekilleri ve toprak özellikleriyle insan (beşerî) faktörüne de bağlıdır. Özellikle Sanayi Devrimi’nden sonra insanın doğadaki hakimiyeti arttığından bitki topluluklarının yayılışını çok etkilemiştir.
Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere yeryüzünde benzer yetişme şartlarına bağlı olarak gelişmiş bitkilerin bir arada oluşturduğu bitki toplulukları vardır. Nemcil türler, kurakçıl türler yanında yarı kurak iklim koşullarını seven bitki toplulukları ve farklı kayaç özelliklerinde gelişme göstermiş bitki toplulukları vardır. Bitki topluluklarına bitki formasyonları da denir.
Ağaç formasyonları; yağış, sıcaklık ve toprak özelliklerine bağlı olarak gerek Ekvator’dan kutuplara doğru gerekse yükseltiye bağlı olarak değişim göstermektedir.
Genel olarak ağaç formasyonları geniş yapraklılar ve iğne yapraklılar diye ikiye ayrılır. Ağaç formasyonları tür çeşitliliğine bağlı olarak farklı orman grupları oluşturur. Bazen bir ağaç türü bir orman formasyonu oluştururken örneğin; ladin, sarıçam ormanı gibi bazen de karma özellikler gösterebilir.
Eğer ağaç topluluklarında geniş yapraklılar ile iğne yapraklılar bir arada bulunuyorsa “karma orman“ veya “karışık orman” kavramı kullanılır. Çalı formasyonları, genellikle ormanların tahrip edilmesi sonucunda ortaya çıksa da arazi şartları, kayaç özelliği ve nemlilik derecesine bağlı olarak kısa boylu, bodur, zayıf ağaçcıklar şeklinde olabilir. Bunların en tanınmış olanları maki topluluğudur.
Ot formasyonları, genel olarak enleme bağlı değişir. Ayrıca karasallık, denizellik ve yükselti özelliklerine göre de yayılış gösterir. Bozkır, çayır, savan ve tundra bitki toplulukları başlıca ot formasyonlarıdır.
1. Ağaç Formasyonu
Dünya’da birbirinden farklı iklim tiplerinin olduğunu biliyoruz. Bu farklı büyük iklim kuşakları içinde sıcaklık, yağış, nemlilik ve toprak özelliklerine bağlı ortaya çıkmış bitki toplulukları vardır. Şimdi bunları inceleyelim.
a) Ekvatoral Yağmur Ormanları
Ekvatoral bölgede görülen bu ormanlar Amazon Havzası, Orta Afrika’da Kongo Havzası ve Güneydoğu Asya’da Endonezya çevresinde yoğundur. Yıl boyunca sıcak ve yağışlı olduğundan geniş yapraklı, uzun boylu (40 – 60 m) ve sıktırlar. Yıl boyunca yeşil kalan bu ormanlara Tropikal yağmur ormanları da denir.
b) Muson Ormanları
Tropikal türler ile yaprağını döken ve iğne yapraklı ağaç türlerinin bir kısmının da görüldüğü bu ormanlarda ağaçların önemli kısmı kışın yaprağını döker. En tanınmış ağaç “Teak Ağacı” dır. Muson ormanları Güneydoğu Asya kıyıları ile Avustralya’nın kuzeyinde yaygındır.
c) Orta Kuşağın Karışık Ormanları
Özellikle orta kuşağın ılıman okyanusal ikliminin görüldüğü yerlerde yaygın ormanlardır. Ağaç türleri geniş yapraklı ve kışın yaprağını döken türlerden oluşur. Ayrıca yüksek yerlerinde iğne yapraklı türler (çam türleri) görülür. Batı Avrupa kıyıları, Batı Kanada kıyılarında yaygındır.
d) Tayga Ormanları
Sert karasal iklimin nemli alanlarında daha çok 40o — 60o enlemler arasında görülen iğne yapraklı ağaç topluluklarıdır. Taygalar bölgesinde en yağışlı geçen mevsim yaz mevsimidir. Kış soğuklarına dayanıklı bu ormanlar Sibirya ve Kanada’da en fazladır.
2. Çalı Formasyonu
a) Maki
Akdeniz ikliminin tanıtıcı bitki örtüsü olan makiler yıl boyunca yeşil kalan ve yaz kuraklığına dayanıklı bodur ağaçcıklar ve çalılardan oluşan bitki topluluğudur. Yabani zeytin, zakkum, defne, koca yemiş, keçiboynuzu, mersin ve süpürge çalısı gibi türlerden oluşur.
b) Garig ve Psödomaki
Makilerin tahrip edilmesi sonucu garig çallıları ortaya çıkar. Orta kuşaktaki nemli bölgelerdeki ormanların tahrip edilmesi sonucu ise psödomaki çalı türleri ortaya çıkmaktadır.
