Tarih; geçmişteki her türlü olay (vaka) ve olguyu (vakıa) belirli prensipler içerisinde inceler.

Tarihsel Olay (Vaka): İnsanlığın etkileyen siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik alanlarda kısa sürede meydana gelen gelişmelerdir. Hicret, Kresy Savaşı, Fransız İhtilali gibi olayların başlangıç ve bitiş süreleri bellidir. Yer ve zamanı belirtir. Tarihi olay tektir ve tekrarlanamaz.

• Kısa sürelidir.
• Somut bilgiler içerir.
• Yer ve zaman bildirir.
• Başlangıç ve bitişleri bellidir.

Örnek:

• Malazgirt Savaşı
• Talas Savaşı
• Fransız İhtilali
• Hicret

Tarihsel Olgu (Vakıa): İnsanlığı etkileyen olayların ortaya çıkardığı sonuçlara göre uzun sürede meydana gelen değişimlerdir. Olgular genel, soyut ve süreklidir. Belirli bir yerde zaman gerektirmez. (Anadolu’nun Türkleşmesi, Avrupa’da İslamiyet’in yaygınlaşması gibi.)

• Uzun süreli değişmedir.
• Geneldir.
• Tekrar edebilir.
• Soyuttur.

Örnek:

• Anadolu’nun Türkleşmeye başlaması
• Türklerin İslamiyete girişi
• Milliyetçilik akımının yayılması
• İslamiyetin yayılması

Tarih bilimci İbn Haldun tarih bilimine farklı bir bakış açısı kazandırarak yöntemi ön plana çıkarmıştır. Ona göre sosyal olay ve olgular bireyin dışında oluşur ve onları sebep-sonuç ilişkisi içerisinde incelemek gerekir.

İbn Haldun, eserinde olgu ve olaylar arasındaki ilişkileri açıklayarak bazı genel yasalara ulaşır. Ona göre tarihsel olayların kaynağı insan doğasıdır. Doğadaki olgular arasındaki sebepsel bağlantının benzeri, toplumsal olgular arasında da görülür. Hem doğadaki olaylar hem toplumsal olgular, birtakım genel yasalardan oluşur.

Çözümlü Test Soruları

Soru 1:
Aşağıdakilerden hangisi “olay” (vaka) kavramına örnek olarak gösterilebilir?
A) Türklerin Orta Asya’dan göçü
B) İstanbul’un fethi
C) Tarımın icadı
D) Yazının bulunması
E) Sanayi Devrimi

Çözüm:
İstanbul’un fethi belirli bir tarihte gerçekleşen somut bir olaydır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Soru 2:
“Olgu” (vakıa) kavramını en iyi açıklayan ifade aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tarihte yaşanan tek bir gelişme
B) Uzun sürede oluşan ve kanıtlanabilir durum
C) Kişisel görüşleri yansıtan yorum
D) Sadece yazılı kaynaklarla bilinebilen durum
E) Belirli bir günde gerçekleşen hadise

Çözüm:
Olgu, uzun süreçte oluşan ve tekrarlanabilir nitelikteki durumlardır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Soru 3:
Aşağıdakilerden hangisi bir “olgu” örneğidir?
A) Atatürk’ün Samsun’a çıkışı
B) Fransız İhtilali
C) Anadolu’nun Türkleşmesi
D) Çanakkale Savaşı
E) Talas Savaşı

Çözüm:
Anadolu’nun Türkleşmesi uzun bir süreçte gerçekleşen bir olgudur. Doğru cevap C seçeneğidir.

Soru 4:
“15 Temmuz darbe girişimi” için aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Olgu ve olayın birlikte görüldüğü bir durumdur
B) Sadece bir olgudur
C) Kesinlikle bir olaydır
D) Ne olgu ne de olaydır
E) Tarihsel süreç değildir

Çözüm:
15 Temmuz belirli bir tarihte gerçekleşen somut bir olaydır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Soru 5:
“Türklerin İslamiyet’i kabulü” ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Ani bir olaydır
B) Tek bir tarihte gerçekleşmiştir
C) Uzun bir süreçtir
D) Sadece siyasi bir olgudur
E) Kanıtlanamaz bir durumdur

Çözüm:
Türklerin İslamiyet’i kabulü yüzyıllara yayılan bir süreçtir. Doğru cevap C seçeneğidir.