Bir maddenin suda çözünmesiyle oluşan çözeltinin elektrik akımını iletip iletmediğine göre iki ana gruba ayrılır. Elektrolit çözeltiler, suda çözündüklerinde iyonlarına ayrışan ve bu serbest hareket edebilen iyonlar sayesinde elektrik akımını ileten çözeltilerdir. İyonlaşma derecelerine göre elektrolitler de kendi içinde sınıflandırılır:

1. Kuvvetli Elektrolitler: Suda %100’e yakın oranda iyonlaşan maddelerin (kuvvetli asitler, kuvvetli bazlar ve suda çözünen tuzlar) oluşturduğu çözeltilerdir. Elektrik akımını çok iyi iletirler. Örnek: HCl, NaOH, NaCl çözeltileri.
2. Zayıf Elektrolitler: Suda kısmen iyonlaşan maddelerin (zayıf asitler ve zayıf bazlar) oluşturduğu çözeltilerdir. İyon derişimi az olduğu için elektrik akımını zayıf iletirler. Örnek: Asetik asit ($CH_3COOH$), amonyak ($NH_3$) çözeltileri.

Elektrolit olmayan çözeltiler ise, suda molekül yapısı bozulmadan çözünen maddelerin oluşturduğu çözeltilerdir. Bu çözeltilerde serbest iyon bulunmadığı için elektrik akımını iletmezler. Örnek: Şeker ($C_{12}H_{22}O_{11}$), etil alkol ($C_2H_5OH$) çözeltileri. Bu test, elektrolit ve elektrolit olmayan çözeltilerin temel özelliklerini pekiştirmenize yardımcı olacaktır.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

---

Soru 1:

Aşağıdaki maddelerden hangisinin suda çözünmesiyle oluşan çözelti elektrik akımını iletir?

A) Şeker ($C_{12}H_{22}O_{11}$)
B) Etil alkol ($C_2H_5OH$)
C) Sodyum klorür (NaCl)
D) Glikoz ($C_6H_{12}O_6$)
E) Saf su ($H_2O$)

Çözüm:
Elektrik akımını ileten çözeltiler, suda iyonlarına ayrışan elektrolit maddelerin çözeltileridir. Sodyum klorür (NaCl) suda $Na^+$ ve $Cl^-$ iyonlarına ayrışarak çözündüğü için elektrolit bir çözelti oluşturur. Diğer maddeler ise suda moleküler olarak çözünürler veya (saf su gibi) çok az miktarda iyon içerirler.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 2:

Bir maddenin suda çözündüğünde elektrik akımını iletmemesi için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Madde suda moleküler olarak çözünmelidir.
B) Madde suda iyonlarına ayrışmalıdır.
C) Madde bir asit olmalıdır.
D) Madde bir baz olmalıdır.
E) Madde bir tuz olmalıdır.

Çözüm:
Bir çözeltinin elektriği iletmemesi için, içinde serbest hareket edebilen yüklü taneciklerin, yani iyonların olmaması gerekir. Bu, çözünen maddenin suda iyonlarına ayrışmadan, moleküler yapısını koruyarak çözünmesiyle mümkündür.
Doğru cevap A şıkkıdır.

---

Soru 3:

Aşağıdaki sulu çözeltilerden hangisi zayıf elektrolittir?

A) Sodyum hidroksit (NaOH)
B) Hidroklorik asit (HCl)
C) Amonyak ($NH_3$)
D) Sodyum sülfat ($Na_2SO_4$)
E) Potasyum nitrat ($KNO_3$)

Çözüm:
Zayıf elektrolitler, suda kısmen iyonlaşan maddelerdir. Amonyak ($NH_3$), suda zayıf bir baz olarak kısmen iyonlaşır. Diğer maddeler ise kuvvetli elektrolitlerdir (NaOH, HCl kuvvetli elektrolit, $Na_2SO_4$ ve $KNO_3$ suda iyi çözünen tuzlardır).
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 4:

Kuvvetli bir asit olan $H_2SO_4$’ün suda oluşturduğu çözelti için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) İyi bir elektrik iletkenidir.
B) Çözeltide $H^+$ ve $SO_4^{2-}$ iyonları bulunur.
C) Asit molekülleri suda tamamen iyonlaşır.
D) Oluşan çözeltiye elektrolit olmayan çözelti denir.
E) Seyreltildikçe iletkenliği azalır.

Çözüm:
$H_2SO_4$ kuvvetli bir elektrolittir ve suda tamamen iyonlaşır. Bu nedenle oluşan çözelti elektrolit bir çözeltidir. D şıkkındaki ifade bu nedenle yanlıştır.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 5:

Aşağıdaki madde çiftlerinden hangisi sırasıyla bir elektrolit ve elektrolit olmayan maddeyi içerir?

A) Etil alkol ve NaOH
B) Asetik asit ve şeker
C) HCl ve $NH_3$
D) Glikoz ve NaCl
E) KOH ve su

Çözüm:
A şıkkında etil alkol elektrolit olmayan, NaOH ise elektrolit bir maddedir. B şıkkında asetik asit zayıf elektrolit, şeker ise elektrolit olmayandır. C’de her ikisi de elektrolit. D’de glikoz elektrolit olmayan, NaCl elektrolittir. E’de KOH elektrolit, su ise çok zayıf elektrolittir.
Soruda sırasıyla elektrolit ve elektrolit olmayan sorulduğu için en uygun seçenek B şıkkıdır (zayıf elektrolit de bir elektrolittir). Ancak diğer şıklar da incelenmeli. A şıkkında sıralama terstir. B’de asetik asit elektrolit, şeker elektrolit olmayan. D’de sıralama terstir. C’de her ikisi de elektrolit. E’de KOH elektrolit, su amfoter olduğu için her ikisi de elektrolit. Bu nedenle en doğru cevap B şıkkıdır.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 6:

Aşağıdaki çözünme denklemlerinden hangisi, elektrolit olmayan bir çözelti oluşumunu gösterir?

A) $NaCl_{(k)} \to Na^+_{(suda)} + Cl^-_{(suda)}$
B) $C_{12}H_{22}O_{11(k)} \to C_{12}H_{22}O_{11(suda)}$
C) $H_2SO_4(s) \to 2H^+_{(suda)} + SO_4^{2-}_{(suda)}$
D) $KOH_{(k)} \to K^+_{(suda)} + OH^-_{(suda)}$
E) $NH_3(g) + H_2O(s) \rightleftharpoons NH_4^+_{(suda)} + OH^-_{(suda)}$

Çözüm:
Elektrolit olmayan bir çözelti oluşumu, çözünen maddenin suda iyonlaşmadan çözünmesiyle gerçekleşir. B şıkkındaki denklem, şekerin suda moleküler olarak çözünmesini gösterir ve bu çözelti elektrolit değildir.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 7:

Bir çözeltiye su eklenerek seyreltildiğinde, çözeltinin elektrik iletkenliği nasıl değişir?

A) Artar.
B) Azalır.
C) Değişmez.
D) Elektrolit ise artar, değilse değişmez.
E) Elektrolit ise azalır, değilse değişmez.

Çözüm:
Elektrik iletkenliği, çözeltideki iyon derişimine bağlıdır. Elektrolit bir çözeltiye su eklemek, iyon sayısını sabit tutarken çözeltinin hacmini artırır, bu da iyon derişimini düşürür. Dolayısıyla iletkenlik azalır. Elektrolit olmayan bir çözelti zaten iletken olmadığı için, seyreltilse bile iletkenliği değişmez.
Doğru cevap E şıkkıdır.

---

Soru 8:

Elektrolit çözeltiler için aşağıdakilerden hangisi doğru değildir?

A) Kuvvetli veya zayıf olabilirler.
B) Nötr, asidik veya bazik olabilirler.
C) İyon içerdikleri için elektriği iletirler.
D) Çözünen madde her zaman molekül yapısındadır.
E) Kovalent bağlı bazı bileşikler de elektrolit çözelti oluşturabilir.

Çözüm:
Elektrolit çözeltiler, hem iyonik bağlı bileşiklerin (tuzlar) hem de suda iyonlaşan kovalent bağlı bileşiklerin (asitler, bazlar) çözeltileri olabilir. Bu nedenle D şıkkı yanlıştır.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 9:

Aşağıdaki maddelerden hangisi, suda çözünürse zayıf elektrolit çözeltisi oluşturur?

A) $H_2SO_4$
B) KCl
C) $CH_3COOH$
D) $Ca(OH)_2$
E) $C_2H_5OH$

Çözüm:
Asetik asit ($CH_3COOH$), suda kısmen iyonlaşan zayıf bir asittir. Bu nedenle zayıf elektrolit çözeltisi oluşturur. $H_2SO_4$, KCl ve $Ca(OH)_2$ kuvvetli elektrolittir. $C_2H_5OH$ ise elektrolit olmayan bir maddedir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 10:

Suda çözündüğünde çözeltinin pH değerini 7’den büyük yapan ve elektrik akımını ileten madde hangisi olabilir?

A) Metanol ($CH_3OH$)
B) Sülfürik asit ($H_2SO_4$)
C) Amonyak ($NH_3$)
D) Şeker ($C_{12}H_{22}O_{11}$)
E) Karbon tetraklorür ($CCl_4$)

Çözüm:
pH değeri 7’den büyük olan ve elektriği ileten bir çözelti, bazik bir elektrolit çözeltisidir. Amonyak ($NH_3$), suda bazik özellik gösterir ve iyonlaştığı için elektriği iletir. Diğer seçeneklerden metanol ve şeker elektriği iletmez, sülfürik asit ise asidiktir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 11:

Aşağıdaki bileşiklerden hangisi, suda iyonik bağlı olmasına rağmen elektrik akımını iletmez?

A) NaCl
B) $FeCl_3$
C) $CaCO_3$
D) $KOH$
E) $H_2SO_4$

Çözüm:
Elektriksel iletkenlik için iyonların serbestçe hareket etmesi gerekir. Kalsiyum karbonat ($CaCO_3$) iyonik bağlı bir bileşik olmasına rağmen, suda çok az çözünür. Dolayısıyla, yeterli serbest iyon oluşmadığı için çözeltisi elektriği iletmez.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 12:

Saf suyun çok az da olsa elektrik akımını iletmesinin sebebi nedir?

A) İçinde çözünmüş hava molekülleri vardır.
B) Kendi kendine iyonlaşarak çok az miktarda $H_3O^+$ ve $OH^-$ iyonları oluşturur.
C) Yüksek sıcaklıktan dolayı molekülleri parçalanır.
D) Dışarıdan gelen pozitif iyonlarla tepkimeye girer.
E) İçinde çözünmüş metaller vardır.

Çözüm:
Saf su, otoiyonizasyon denklemi ($2H_2O \rightleftharpoons H_3O^+ + OH^-$) sayesinde çok az miktarda hidronyum ve hidroksit iyonu içerir. Bu iyonlar, suyun çok zayıf bir şekilde de olsa elektriği iletmesini sağlar.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 13:

Bir elektrolit çözeltisi iletkenlik testinde ampulü parlak yakarken, başka bir elektrolit çözeltisi ampulü daha sönük yakıyorsa, bu durumun sebebi nedir?

A) Çözünen maddenin cinsinin farklı olması.
B) Çözücünün cinsinin farklı olması.
C) Çözelti hacimlerinin farklı olması.
D) Çözünen kütlelerinin farklı olması.
E) Sıcaklığın farklı olması.

Çözüm:
Ampulün parlaklığı, çözeltinin iletkenliğiyle doğru orantılıdır. İletkenlik ise çözeltideki iyon derişimine ve iyonların hareketliliğine bağlıdır. Kuvvetli elektrolitler çok iyon oluşturduğu için ampulü parlak, zayıf elektrolitler az iyon oluşturduğu için ampulü sönük yakar. Bu durum, çözünen maddenin cinsinden kaynaklanır.
Doğru cevap A şıkkıdır.

---

Soru 14:

Aşağıdaki sulu çözeltilerden hangisinin elektriği iletmesi beklenmez?

A) Şekerli su
B) Tuzlu su
C) Sirke
D) Çamaşır suyu
E) Limon suyu

Çözüm:
Tuzlu su (NaCl), sirke (asetik asit), çamaşır suyu (sodyum hipoklorit) ve limon suyu (sitrik asit) elektrolit çözeltilerdir ve elektriği iletirler. Şekerli su ise iyonlaşmadığı için elektriği iletmez.
Doğru cevap A şıkkıdır.

---

Soru 15:

Sulu çözeltisi elektrolit olan bir bileşik için aşağıdakilerden hangisi kesinlikle doğrudur?

A) İyonik bağ içerir.
B) Kovalent bağ içerir.
C) Suda iyonlarına ayrışır.
D) pH’ı 7’den küçüktür.
E) pH’ı 7’den büyüktür.

Çözüm:
Bir maddenin sulu çözeltisinin elektrolit olması için, o maddenin suda iyonlarına ayrışması gerekir. Bu ayrışma, iyonik bağlı bileşiklerin (tuzlar) ayrışması veya kovalent bağlı bileşiklerin (asitler, bazlar) iyonlaşması şeklinde olabilir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---