Yeşil Kimya, tehlikeli maddelerin kullanımını veya üretimini azaltan veya ortadan kaldıran kimyasal ürün ve süreçlerin tasarımıyla ilgilenen bir alandır. Temel amacı, çevreyi ve insan sağlığını koruyarak sürdürülebilir bir geleceğe katkıda bulunmaktır. Geleneksel kimyanın aksine, Yeşil Kimya, kirliliği “kaynağında önleme” prensibine odaklanır. Bu, atık oluşumunu en aza indirmek, daha güvenli kimyasallar kullanmak, yenilenebilir kaynaklardan yararlanmak ve enerji verimliliğini artırmak gibi 12 temel ilke etrafında şekillenir.

Yeşil Kimya’nın en önemli ilkelerinden biri olan Atom Ekonomisi, bir kimyasal reaksiyonda oluşan ürün miktarının, reaksiyona giren maddelerin toplam kütlesine oranını artırmayı hedefler. Bu sayede, istenmeyen atık ürünlerin oluşumu minimuma indirilir. Çevresel ve ekolojik sürdürülebilirlik, doğal kaynakları gelecek nesillerin de kullanabileceği şekilde yönetmektir. Yeşil Kimya, kimyasal süreçleri daha az zararlı hale getirerek ve doğal kaynakların daha verimli kullanılmasını sağlayarak bu hedefe ulaşmada kritik bir rol oynar. Bu test, bu önemli kavramları anlamanıza yardımcı olacaktır.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

---

Soru 1:

Aşağıdakilerden hangisi Yeşil Kimya’nın temel prensiplerinden biri değildir?

A) Atık oluşumunu önlemek.
B) Yenilenebilir ham maddeler kullanmak.
C) Reaksiyon verimini artırmak.
D) Atıkların çevreye yayılmasını önlemek için depolamak.
E) Daha az enerji tüketen yöntemler kullanmak.

Çözüm:
Yeşil Kimya, atıkların oluşmasını baştan önlemeyi hedefler, atıkları sadece depolamayı veya arıtmayı değil. Atıkların depolanması ve arıtılması “end-of-pipe” (reaksiyon sonrası) bir yaklaşımken, Yeşil Kimya kirliliği kaynağında önlemeyi amaçlar.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 2:

Bir kimyasal reaksiyonun atom ekonomisini artırmak, aşağıdaki hedeflerden hangisine en uygun düşer?

A) Reaksiyonun hızını artırmak.
B) Kullanılan katalizör miktarını artırmak.
C) Atık olarak oluşan ürün miktarını azaltmak.
D) Reaksiyon sıcaklığını düşürmek.
E) Sadece toksik maddeleri kullanmak.

Çözüm:
Atom ekonomisi, reaksiyona giren tüm atomların ne kadarının istenilen ürüne dönüştüğünü gösteren bir ölçüdür. Atom ekonomisini artırmak, reaksiyon sonucunda atık olarak oluşan istenmeyen yan ürünlerin miktarını en aza indirmeyi hedefler.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 3:

Aşağıdakilerden hangisi çevresel ve ekolojik sürdürülebilirlik kavramıyla en yakından ilişkilidir?

A) Bir reaksiyonda kullanılan katalizörün verimini artırmak.
B) Plastiklerin geri dönüşümünü sağlamak.
C) Petrol bazlı ham maddeler yerine bitkisel kaynakları kullanmak.
D) Çözücü olarak su kullanmak.
E) Laboratuvar atıklarını özel bidonlarda toplamak.

Çözüm:
Sürdürülebilirlik, doğal kaynakların gelecek nesillerin ihtiyaçlarını tehlikeye atmadan kullanılmasını ifade eder. Petrol gibi yenilenemeyen kaynaklar yerine bitkisel kaynaklar gibi yenilenebilir kaynakları kullanmak, bu hedefe en uygun yaklaşımdır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 4:

Yeşil Kimya’nın “Daha güvenli kimyasal sentezi” ilkesiyle ilgili olarak, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Kimyasal ürünlerin toksik olmamasına odaklanır.
B) Reaksiyon sırasında oluşan ara ürünlerin zararsız olmasını hedefler.
C) Sadece nihai ürünün güvenli olmasına bakar.
D) Reaktiflerin ve çözücülerin zararsız veya daha az zararlı olmasını teşvik eder.
E) Kimyasal sentezde potansiyel tehlikeleri azaltmayı amaçlar.

Çözüm:
Yeşil Kimya, bir kimyasal sürecin tüm aşamalarını, yani başlangıç maddelerinden ara ürünlere ve nihai ürüne kadar olan tüm adımları daha güvenli hale getirmeyi amaçlar. Bu nedenle C şıkkı yanlıştır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 5:

Aşağıdaki uygulamalardan hangisi Yeşil Kimya ilkelerine en uygun örnektir?

A) Sanayi tesislerinden çıkan atık gazları arıtma filtreleri kullanarak temizlemek.
B) Çevreye zarar vermeden plastikleri yakarak enerji üretmek.
C) Bir ilaç sentezinde zehirli bir çözücü yerine su kullanmak.
D) Atıkları ayrıştırarak geri dönüşümünü sağlamak.
E) Kullanılmış pilleri toprağa gömmek.

Çözüm:
Yeşil Kimya, tehlikeli maddelerin kullanımını baştan engellemeyi hedefler. Bir reaksiyonda zehirli bir çözücü yerine zararsız bir alternatif (su gibi) kullanmak, “daha güvenli çözücüler” ilkesini doğrudan karşılar.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 6:

Bir reaksiyonun atom ekonomisi değeri %50 ise, bu ne anlama gelir?

A) Ürünün kütlesinin %50’si atıktır.
B) Reaksiyona giren maddelerin yarısı atığa dönüşmüştür.
C) Reaksiyon %50 verimle gerçekleşmiştir.
D) Atık miktarının, ürün miktarına oranı %50’dir.
E) Reaksiyonun hız sabiti %50’dir.

Çözüm:
Atom ekonomisi, (istenilen ürünün mol kütlesi / reaksiyona giren tüm maddelerin mol kütlesi) x 100 formülüyle hesaplanır. Atom ekonomisi %50 ise, reaksiyona giren tüm atomların %50’si ürüne dönüşmüş, geri kalan %50’si ise atık olarak kalmıştır.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 7:

Yeşil Kimya ilkelerinden hangisi, reaksiyonların oda sıcaklığı ve basıncında gerçekleşmesini teşvik eder?

A) Atık önleme.
B) Yenilenebilir ham madde kullanımı.
C) Daha az tehlikeli kimyasal sentezi.
D) Enerji verimliliği.
E) Kirliliğin izlenmesi.

Çözüm:
Reaksiyonların yüksek sıcaklık veya basınç yerine, oda koşullarında gerçekleştirilmesi, reaksiyon için harcanan enerji miktarını önemli ölçüde azaltır. Bu durum, doğrudan “enerji verimliliği” ilkesiyle ilişkilidir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 8:

Aşağıdakilerden hangisi bir reaksiyonun atom ekonomisini artırmak için yapılabilecek bir işlem değildir?

A) Yan ürün oluşturan tepkimelerden kaçınmak.
B) Atomları ürüne dahil eden katalizörler kullanmak.
C) Yan ürünleri ana ürün olarak satmak.
D) Eklenen reaktif miktarını azaltmak.
E) Reaksiyonu daha verimli bir mekanizma ile gerçekleştirmek.

Çözüm:
Atom ekonomisi, reaksiyona giren ve çıkan maddelerin kimyasal formüllerine dayalı teorik bir hesaplamadır. Yan ürünleri satmak ticari bir çözüm olsa da, atom ekonomisi değerini değiştiremez. Atom ekonomisi reaksiyonun doğasından kaynaklanan bir değerdir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 9:

Yeşil Kimya’nın “Daha güvenli çözücüler ve yardımcı maddeler kullanma” ilkesi, aşağıdaki maddelerden hangisinin kullanımını teşvik eder?

A) Benzen
B) Kloroform
C) Su
D) Karbon tetraklorür
E) Aseton

Çözüm:
Benzen, kloroform ve karbon tetraklorür gibi maddeler toksik ve kanserojen etkilere sahip organik çözücülerdir. Yeşil Kimya, bu tür zararlı maddeler yerine toksik olmayan, yenilenebilir ve çevre dostu çözücüler (örneğin su) kullanmayı önerir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 10:

Bir biyodizel üretim tesisinde atık gliserinin kullanılarak sabun elde edilmesi, hangi Yeşil Kimya ilkesine en uygun örnektir?

A) Atık önleme.
B) Katalitik sentez.
C) Tasarım güvenliği.
D) Atıkların ticari kullanımı.
E) Atom ekonomisi.

Çözüm:
Bu örnek, bir reaksiyonun (biyodizel üretimi) yan ürününün (gliserin) başka bir faydalı ürünün (sabun) üretiminde kullanılmasıdır. Bu, “Atıkların Ticari Kullanımı” veya “Tasarım Güvenliği” (atıkların zararsız hale getirilmesi) ilkeleriyle ilişkilidir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 11:

Yeşil Kimya’nın “Katalitik Sentez” ilkesiyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Katalizörler reaksiyon sonunda geri kazanılır.
B) Katalizörler, stokiyometrik reaktiflere göre daha az atık üretir.
C) Katalizörlerin kullanımı reaksiyonu yavaşlatır.
D) Katalizörler, reaksiyonun seçiciliğini artırabilir.
E) Katalizörler daha verimli reaksiyonlar sağlar.

Çözüm:
Katalizörler bir reaksiyonun hızını artırırken, reaksiyon sonunda değişmeden kalırlar. Bu da reaksiyonu daha verimli hale getirir ve atık miktarını azaltır. C şıkkı, katalizörlerin hızlandırma işlevine aykırıdır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 12:

Bir kimyasal sentezde, nihai ürünün ayrıştırılmasını kolaylaştırmak için aşağıdaki işlemlerden hangisi Yeşil Kimya’ya en uygundur?

A) Çok sayıda çözücü kullanarak ürünü saflaştırmak.
B) Yüksek sıcaklık ve basınçta damıtma yapmak.
C) Ekstraksiyon işlemi için zehirli organik çözücüler kullanmak.
D) Yüksek enerji gerektiren buharlaştırma yöntemini kullanmak.
E) Ürünü kolayca kristallenerek ayrışacak şekilde tasarlamak.

Çözüm:
Ürünün kolayca ayrışabilmesi, kimyasal süreçlerde enerji ve kaynak tüketimini azaltır. Bir ürünün kolayca kristalleşebilecek şekilde tasarlanması, ayrıştırma için daha az enerji ve çözücü gerektiren bir yöntemdir.
Doğru cevap E şıkkıdır.

---

Soru 13:

Aşağıdakilerden hangisi Yeşil Kimya’nın “Atık Önleme” ilkesiyle doğrudan ilgilidir?

A) Atık su arıtma tesisi kurmak.
B) Fabrika bacalarına filtre takmak.
C) Reaksiyon verimini %100’e yakın hale getirmek.
D) Kimyasal atıkları geri dönüştürmek.
E) Tehlikeli kimyasalların kullanımını yasal olarak kısıtlamak.

Çözüm:
Yeşil Kimya’nın birinci ilkesi, atıkların oluşmasını baştan önlemektir. Bir reaksiyonun verimini %100’e yakın hale getirmek, reaksiyon sırasında oluşan atık miktarını teorik olarak sıfıra yaklaştırır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 14:

Sürdürülebilirlik kavramı için “Yenilenebilir kaynak kullanımı” ne anlama gelir?

A) Kullanıldıktan sonra tekrar kullanılamayan kaynaklar.
B) Sınırlı miktarda bulunan fosil yakıtlar.
C) Biyolojik veya doğal süreçlerle yenilenebilen kaynaklar.
D) Sadece enerji üretimi için kullanılan kaynaklar.
E) Pahalı ve zor elde edilen kaynaklar.

Çözüm:
Yenilenebilir kaynaklar, doğa tarafından sürekli olarak yenilenen veya biyolojik süreçlerle yeniden üretilebilen kaynaklardır. Bu, sürdürülebilirlik için kritik bir ilkedir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 15:

Bir ürünün biyolojik olarak parçalanabilir (biodegradable) şekilde tasarlanması, hangi Yeşil Kimya ilkesine en uygun örnektir?

A) Enerji verimliliği.
B) Kaza önleme.
C) Atom ekonomisi.
D) Biyolojik olarak parçalanabilen ürünler tasarlama.
E) Daha güvenli kimyasal sentezi.

Çözüm:
Yeşil Kimya’nın bir ilkesi, kimyasal ürünlerin ömrü bittiğinde çevrede kalıcı olmaması ve kolayca parçalanabilmesidir. Bu durum, “Biyolojik Olarak Parçalanabilen Ürünler Tasarlama” ilkesiyle doğrudan ilişkilidir.
Doğru cevap D şıkkıdır.