Osmanlı Devleti’nde Ordu, Hukuk ve Toprak Sistemi

Bu konu, Osmanlı İmparatorluğu’nun uzun ömürlü ve başarılı olmasını sağlayan temel yapı taşlarını inceler. Güçlü bir ordu, sağlam bir hukuk sistemi ve verimli bir toprak yönetimi, devletin ayakta kalmasının en önemli nedenleridir.

Ordu Teşkilatı

Osmanlı ordusu, ilk dönemdeki aşiret kuvvetlerinden, zamanla düzenli ve profesyonel bir yapıya dönüşmüştür. Ordu, üç ana bölümden oluşurdu: Kapıkulu askerleri, Eyalet askerleri ve Donanma.

• Kapıkulu Askerleri (Devşirme Sistemi): Bu askerler, doğrudan padişaha bağlıdır ve maaşlı profesyonel askerlerdir.
  • Yıldızlı Not: Devşirme sistemi, Osmanlı’nın en merkeziyetçi asker toplama yöntemidir. Fethedilen gayrimüslim tebaanın çocuklarının küçük yaşta toplanıp, sıkı bir eğitimden geçirilerek orduya veya devlet kademelerine alınmasıdır. Bu sistem, devlete sadık, yetenekli ve profesyonel bir yönetici ve asker sınıfı oluşturmuştur.
  • Yeniçeriler: Kapıkulu Ocağı’nın en seçkin ve en etkili piyade birliğidir. Törenlerde padişahın yanında yer alırlar ve savaşlarda tüfekli atış güçleriyle düşmanı şaşırtırlar.
  • Acemi Ocağı: Devşirme sistemiyle alınan çocuklar, ilk eğitimlerini burada alırdı.
  • Sipahiler: Atlı Kapıkulu birlikleridir ve savaşlarda padişahın koruyuculuğunu üstlenirler.
• Eyalet Askerleri (Tımar Sistemi): Osmanlı ordusunun ana gücüdür. Tamamı Türklerden ve Müslümanlardan oluşur ve devletten maaş almazlar.
  • Yıldızlı Not: Tımarlı Sipahiler, savaş zamanında ordunun en kalabalık ve en vurucu gücüdür. Barış zamanında ise bulundukları bölgenin asayişini sağlarlar. Bu sistem, devletin kasasından para çıkmadan büyük bir orduyu beslemesini sağlamıştır.
  • Tımar Sistemi: Devlete ait toprakların gelirinin, hizmetleri karşılığında askerlere ve devlet memurlarına verilmesidir. Bu topraklarda yaşayan köylüler, vergisini devlete değil, tımar sahibine öderler.
  • Diğer Eyalet Askerleri: Akıncılar (sınır akıncıları), azaplar (hafif piyade) ve yörükler gibi birlikler de eyalet ordusunu oluştururdu.
• Donanma: Osmanlı’nın Akdeniz ve Karadeniz’deki egemenliği için vazgeçilmez bir güçtür. Karesioğulları Beyliği’nin alınmasıyla temelleri atılmış, Preveze Deniz Savaşı’yla en parlak dönemini yaşamıştır.

Hukuk Sistemi

Osmanlı Devleti’nde hukuk, Şer’i Hukuk ve Örfi Hukuk olmak üzere iki temel kaynaktan beslenir.

• Şer’i Hukuk: İslam dininin kurallarına dayanır. Aile, miras, evlenme, boşanma gibi kişisel ve özel hayatla ilgili konuları düzenler. Şeyhülislam ve kadılar tarafından uygulanır.
• Örfi Hukuk: Türk devlet geleneklerinden ve padişahın fermanlarından oluşur. Ceza, yönetim ve maliye gibi devlet işleriyle ilgili konuları düzenler. Savaş ve barış anlaşmaları da bu hukuka göre yapılırdı.
• Kanunnameler: Padişahların çıkardığı yasalar. Fatih Kanunnamesi ve Kanuni Sultan Süleyman’ın çıkardığı kanunlar en bilinenleridir. Bu kanunlar, Osmanlı hukuku için önemli bir kaynak oluşturur.

Toprak Sistemi

Osmanlı’daki toprakların mülkiyeti, devletin merkezi otoritesini güçlendiren bir araçtır.

• Miri (Devlet) Topraklar: Toprakların büyük bir kısmı devlete aittir. Gelirleri, ordu mensuplarına veya devlet görevlilerine dağıtılırdı.
  • Yıldızlı Not: Osmanlı Devleti’nde, toprakların devlete ait olması, feodalizmin ortaya çıkmasını engellemiştir. Avrupa’daki gibi derebeylikler, yani soylu ailelerin topraklar üzerinde mutlak egemenlik kurması, Osmanlı’da mümkün olmamıştır.
• Mülk Topraklar: Çok az sayıdaki topraklar, kişilere aittir ve alınıp satılabilir.
• Vakıf Topraklar: Cami, medrese, hastane gibi hayır işlerine ayrılan topraklardır. Gelirleri, bu kurumların giderlerini karşılamak için kullanılırdı.

Çözümlü Test Soruları

Soru 1: Osmanlı Devleti’nin, fethedilen topraklardaki gayrimüslim çocukların bir kısmını alarak sıkı bir askeri eğitimden geçirdiği sistem aşağıdakilerden hangisidir?

A) İkta sistemi B) Lonca sistemi C) Devşirme sistemi D) Vakıf sistemi E) Millet sistemi

Çözüm: Devşirme sistemi, Osmanlı’nın profesyonel asker ve yönetici sınıfını yetiştirmek için uyguladığı en önemli politikalardan biridir. Bu sistemle Yeniçeriler ve diğer Kapıkulu askerleri yetiştirilmiştir. Doğru cevap C’dir.

Soru 2: Osmanlı ordusunun en kalabalık ve en vurucu gücü olan, devletten maaş almayan ve toprak geliriyle geçinen askerî birlik aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yeniçeriler B) Kapıkulu Sipahileri C) Tımarlı Sipahiler D) Acemi Oğlanları E) Akıncılar

Çözüm: Tımarlı Sipahiler, Tımar Sistemi adı verilen toprak sistemiyle yetiştirilen ve savaşlarda en kalabalık birliği oluşturan atlı askerlerdir. Doğru cevap C’dir.

Soru 3: Osmanlı Devleti’nde hukuk sistemi, İslam dininin kurallarına dayanan Şer’i Hukuk ve Türk gelenekleri ile padişah fermanlarından oluşan Örfi Hukuk olmak üzere iki temel kaynağa dayanır. Örfi hukukun en önemli kaynağı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Hadisler B) Kuran-ı Kerim C) Fermanlar D) Kadı kararları E) Beylik Kanunnameleri

Çözüm: Örfi Hukuk, padişahın yetkisine dayanan, fermanlar ve kanunnamelerle oluşturulan hukuk dalıdır. Doğru cevap C’dir.

Soru 4: Osmanlı Devleti’nde, toprakların büyük bir kısmının devlete ait olması, Avrupa’da ortaya çıkan aşağıdaki hangi sistemi engellemiştir?

A) Meşrutiyet B) Feodalizm C) Cumhuriyet D) Sömürgecilik E) Merkantilizm

Çözüm: Toprakların devlete ait olması (Miri Topraklar), toprak ağalığının ve derebeyliklerin (feodalizm) ortaya çıkmasını engellemiştir. Bu sayede merkezi otorite güçlü kalmıştır. Doğru cevap B’dir.

Soru 5: Osmanlı Devleti’nde ilk düzenli ordu birlikleri aşağıdaki padişahlardan hangisinin döneminde kurulmuştur?

A) Osman Bey B) Orhan Bey C) I. Murat D) Yıldırım Bayezid E) II. Murat

Çözüm: Osmanlı’nın ilk düzenli ordu birlikleri olan Yaya ve Müsellemler, Orhan Bey döneminde kurulmuştur. Doğru cevap B’dir.

Soru 6: Osmanlı toprak sisteminde, gelirleri cami, medrese gibi sosyal ve hayır kurumlarına ayrılan topraklara ne ad verilir?

A) Miri topraklar B) Vakıf topraklar C) Mülk topraklar D) Haraci topraklar E) Cizye toprakları

Çözüm: Vakıf toprakları, gelirleri kamu yararına olan yapıların, sosyal ve hayır kurumlarının giderlerini karşılamak için ayrılan topraklardır. Doğru cevap B’dir.