Türkiye’deki Başlıca Maden Kaynakları
Demir
Metal sanayisinin en önemli ham maddesi olan demir, Türkiye’de her bölgede görülmektedir. Ancak ülkede bulunan demir yataklarından sadece tenör oranı yüksek olanlar işletilmektedir. Türkiye’de işletilen başlıca demir yatakları Divriği ve Kangal (Sivas), Hekimhan ve Hasançelebi (Malatya), Çam Dağı (Sakarya), Havran (Balıkesir), Kayseri, Niğde, Adana, Kahramanmaraş ve Hatay’da bulunmaktadır.
Bu yataklardan çıkarılan demir cevheri; Karabük, Zonguldak – Ereğli, İskenderun, Kırıkkale, Sivas ve İzmir’deki demir – çelik fabrikalarında işlenir. Türkiye demir madeni zenginliği bakımından dünyada 8. sırada yer alır.
Bakır
İnsanlık tarihinin en önemli madenlerinden biri olan bakır, günümüzde demirden sonra en çok kullanılan ikinci metal durumundadır. Elektrik ve ısı iletkenliğinin fazla olması nedeniyle özellikle elektrik ve elektronik sanayisinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Ayrıca soğuk hava makine ve teçhizatında, paslanmaz özelliğinden dolayı nakliye araçlarında ve dış kaplamalarda kullanılır. Bunlara ek olarak bakırın kaynak işlerinde, metalürjide ve bronz üretiminde önemli yeri vardır.
Türkiye’de işletilen başlıca bakır yatakları Artvin (Murgul), Kastamonu (Küre), Elazığ (Maden), Rize (Çayeli) ve Diyarbakır (Ergani)’da bulunmaktadır. Bu yörelerden elde edilen bakır cevheri Samsun, Murgul ve Maden’deki tesislerde işlenir.
Yıllık bakır cevheri üretimimiz tüvenan olarak 3 — 5 milyon ton arasında değişir. Türkiye bakır madeni üretiminde dünyada 7. sırada yer alır.
Krom
Çeliğe sertlik kazandıran bir maden olan krom, bu özelliği nedeniyle mermi, gemi, uçak ve top sanayisi ile silahlarla ilgili destek sistemlerinde kullanılır. Ayrıca özellikle son yıllarda otobüslerde, tren vagonlarında, otomobil parçalarında, cadde ve sokak aydınlatma sistemlerinde, denizlerdeki petrol arama platformlarının kurulumunda giderek artan oranlarda kullanılmaktadır.
Dünyadaki önemli krom üreticilerinden biri olan Türkiye’de son yıllarda üretim miktarı azalmıştır. Ülkede üretilen kromun önemli bir bölümü ham olarak ihraç edilmektedir. Geriye kalan miktar ise Elazığ Antalya’daki ferro krom fabrikalarında işlenir.
Türkiye’deki başlıca krom yatakları Guleman (Elazığ), Kop Dağı (Bayburt), Fethiye ve Köyceğiz (Muğla), Acıpayam, Buldan (Denizli), Orhaneli (Bursa), Mihalıççık (Eskişehir), Karsantı ve Pozantı (Adana) ve Kayseri’de yer almaktadır.
Bor Mineralleri
Tuz bileşiği hâlinde olan bor mineralleri hafif ve kimyasal etkilere karşı dayanıklıdır. Bor mineralleri; plastik, elyaf, ısıya dayanıklı cam sanayisi, temizlik maddeleri, fotoğrafçılık, emaye, porselen, çimento, boya sanayisi, roket ve jet yakıtları gibi birçok alanda kullanılmaktadır. Borun kullanım alanlarının fazla olması ekonomik değerini arttırmaktadır.
Türkiye yaklaşık 3 milyar ton rezervle dünyada bor rezervleri bakımından en zengin ülkedir.
Türkiye’deki başlıca bor yatakları Seyitgazi (Eskişehir), Bigadiç ve Susurluk (Balıkesir), Emet (Kütahya) ve Mustafakemalpaşa (Bursa) yörelerindedir. Bu yörelerden elde edilen ham bor tuzları Bandırma (Balıkesir) ve Kırka (Eskişehir) yörelerindeki fabrikalarda işlenir.
Boksit
Elektrik ve elektronik sanayisinde, izolasyon malzemelerinin yapımında, konserve ve ambalaj sanayisinde, inşaat sektöründe ve otomotiv sanayisi olmak üzere birçok alanda kullanılır. Ayrıca hafif olması nedeniyle uçak sanayisinde de çok önemli bir yere sahiptir.
Türkiye’deki başlıca boksit yatakları; Akseki (Antalya), Seydişehir (Konya), Milas (Muğla) ve Saimbeyli (Adana) gibi yörelerde bulunur. Bu yörelerden elde edilen boksit, Seydişehir’deki alüminyum tesislerinde işlenir.
Fosfat
Kayaçlar hâlindeki tuz bileşikleri olan fosfatın en yaygın kullanım alanı gübre sanayisidir. Gübre sanayisi dışında yem, gıda, deterjan, alaşım metalürjisi, kâğıt, kibrit, harp ve kimya sanayilerinde de kullanılmaktadır. Türkiye’deki fosfat yatakları Mazıdağı (Mardin), Adıyaman, Bingöl, Şanlıurfa ve Bitlis’te yer almaktadır.
Barit
Barit; petrol ve doğal gaz aramak için derin sondaj kuyularının açılmasında kullanılan sondaj çamurlarının hazırlanmasında yoğunluk arttırıcı katkı maddesidir. Bowling, golf ve tenis topları üretiminde, cam sanayisinde, çeşitli boyaların yapımında, radyasyon kalkanı olarak ve kauçuk yapımında kullanılır. Türkiye’deki başlıca barit yatakları Alanya ve Gazipaşa (Antalya), Elbistan (Kahramanmaraş), Muş ve Eskişehir yörelerinde bulunmaktadır. Bu alanlarda çıkarılan barit İzmir, Elazığ, Eskişehir ve Antalya’daki barit unu fabrikalarında işlenir.
Tuz
Tuz üretimi denizlerden, tuzlu göllerden ve kaya tuzu yataklarından elde edilir. Türkiye’de üretilen tuzun yarıdan fazlası göllerden temin edilir. En önemli göl tuzu yatağı Tuz Gölü’dür. En büyük deniz tuzlası ise İzmir Körfezi’ndeki Çamaltı Tuzlası’dır. Ülkedeki başlıca kaya tuzu yatakları Çankırı, Kırşehir, Nevşehir, Yozgat, Erzurum, Iğdır, Kağızman (Kars) ve Ağrı yörelerindedir.
Manganez
Manganez yer kabuğunda demir, baryum, kobalt ve çinko cevherleri ile birlikte bulunur. Bunlar işlenerek saf manganez elde edilir. Manganez, çoğunlukla demir – çelik sanayisinde çeliği sertleştirerek sert ve dayanıklı sanayi çeliği üretimi ile kimya sanayisinde kullanılır. Türkiye’de yaklaşık 3,2 milyon ton manganez cevheri bulunmaktadır. Türkiye’deki başlıca manganez yatakları; Adana (Ceyhan), Denizli, Kastamonu, Balıkesir, Burdur ve Sivas illerinde bulunmaktadır.
Cıva
Doğal ortamda sıvı olarak elde edilen tek metal maden olan cıva aynaların sırlanmasında, altın ve gümüş üretiminde, termometre sıvısı olarak barometre ve difüzyon pompalarında, pillerin, bazı elektrotların, dişler için amalgamın (cıvalı alaşım) yapımında, katalizör olarak ve böcek öldürücü ilaçların yapımında kullanılmaktadır. Oldukça zehirli bir maden olan cıva insan sağlığı açısından büyük tehdit oluşturabilmektedir. Türkiye’de İzmir Ödemiş, Çeşme, Karaburun ve Konya Sarayönü’nde çıkarılır.
Antimon
Antimon paslanmaz metal sanayisi, matbaacılık, ilaç, cam ve seramik sanayisi gibi alanlarda kullanılır. Türkiye’deki başlıca antimon yatakları; Balıkesir, Tokat, Kütahya, İzmir, Bilecik ve Niğde illerinde bulunur.
Asbest (Amyant)
Sıcaklığa, aşınmaya ve kimyasal maddelere karşı çok dayanıklı, lifli yapıda bir mineraldir. İtfaiyeci elbiseleri, otomobillerin fren balataları, çatı malzemesinde ve ısı kalkanlarında kullanılır. Türkiye’deki başlıca asbest yatakları; Bursa, İskenderun, Erzincan, İzmir, Muğla ve Sivas illerinde yer alır.
Feldspat
Feldspat; cam, seramik, kaynak elektrotları ve boya sanayisinde kullanılan önemli bir endüstriyel ham maddedir. Türkiye’de feldspatırı büyük bir kısmı özel sektör tarafından üretilmekte ve %90’ı ihraç edilmektedir. Dünya feldspat üretiminde önemli bir yere sahip olan Türkiye’nin dünya feldspat ihracatındaki payı %25’i aşmıştır. Türkiye’deki başlıca feldspat yatakları; Manisa – Demirci, Kütahya — Simav, Aydın – Çine ve Muğla – Milas bölgelerinde yer alır.
Mermer
Türkiye mermer yatakları bakımından dünyanın önde gelen ülkelerindendir. Ülkedeki mermer rezervinin yaklaşık 5,9 milyar m3 olduğu tahmin edilmektedir. Çok çeşitli türde mermer yataklarının bulunduğu Türkiye’de bu yatakların çoğunluğu jeolojik geçmişinden dolayı Marmara Denizi’nin güneyi ile kıyı ve İç Ege’dedir. Marmara Adası, Balıkesir, Bursa, Bilecik, Muğla, Afyon, Antalya ve Denizli başlıca mermer yalaklarının bulunduğu yerlerdir.
Lüle Taşı
Lületaşı dünyanın çeşitli yerlerinde çıkarılan lüle taşının en kaliteli yatakları Türkiye’de bulunmaktadır. Hafif ve parlak yüzeyli bir kayaç türü olan lüle taşı küçük süs eşyaları, takı ve pipo gibi eşyaların yapımında kullanılır. Türkiye’deki toplam rezervi 56 milyon ton olarak hesaplanmıştır. Türkiye’deki en önemli lüle taşı yatakları Eskişehir’de (Sarısu, Kayı köyü, Gökçeoğlu) çıkarılır.
Oltu Taşı
Oltu taşından küçük süs eşyaları yapılır. Erzurum Oltu ilçesinde çıkarılır. Oltu taşı çok zor şartlarda çıkarılan bir maden olmasına karşın yörede yaklaşık olarak 600 civarında ocak vardır.
