Lozan Barış Antlaşması’nda Boğazların bağımsız bir komisyon tarafından yönetilmesi kabul edilmiş, Türkiye’nin hakları kısıtlanmıştı. Türkiye, Lozan’a katılan devletlerin silahsızlanmaya yönelik sözlerine güvenerek Boğazlardaki egemenliğinin sınırlandırılmasını kabul etmişti. Ancak Almanya ve İtalya’da iktidarda bulunan ırkçı ve faşist hükümetler silahlanmaya başladılar. Japonya, Milletler Cemiyetinin karşı çıkmasına rağmen 1933’te Çin’e ait Mançurya’yı işgal etti. Almanya, Birinci Dünya Savaşı’nda yitirdiği Ren Bölgesi’ni kendi topraklarına kattığını açıkladı. İtalya ise Habeşistan’ı işgal etti. Milletler Cemiyetinin barışı koruma çabaları yeterli olmadı.
Türkiye, şartların değiştiği ilkesine dayanıp Lozan Barış Antlaşması’nı imzalayan devletlere bir nota vererek Boğazların yönetiminin yeniden düzenlenmesi gerektiğini bildirdi ve bir konferansın toplanmasını talep etti. Sovyetler Birliği ve İngiltere’nin de desteğini alan Türkiye’nin talebi kabul edilmiş ve Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştır (20 Temmuz 1936).
Bu sözleşmeyle,
- Boğazlar Komisyonu kaldırılarak görev ve yetkileri Türkiye Cumhuriyeti’ne devredilmiştir.
- Yabancı savaş gemilerinin Boğazlardan geçişi sınırlandırılarak, Türkiye’nin denetimine bırakılmıştır.
- Türkiye’nin kısıtlanmış hakları iade edilmiştir.
- Türkiye’nin, Boğazlar üzerindeki egemenliği güçlenmiştir.
- Türkiye’nin dünya devletleri arasındaki saygınlığı artmıştır.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin 19. maddesi, savaş zamanı durumlarında Karadeniz’e kıyısı olan ve olmayan devletlerin savaş gemilerinin boğazlardan geçişini düzenler. Bu maddeye göre:
- Karadeniz’de savaşan devletlerin gemileri, eğer Türkiye savaşta değilse, Boğazlar’dan geçemezler.
- Ancak, Karadeniz’de kıyısı olan ve savaşan bir devletin savaş gemileri, kendi limanlarına geri dönmek kaydıyla Boğazlar’dan geçebilir.
- Eğer Türkiye savaşta ise, Türkiye Boğazlar’dan geçişi dilediği gibi düzenleyebilir.
Bu madde, Türkiye’ye ve Karadeniz’e kıyısı olan devletlere, savaş zamanında Boğazlar’ın kontrolü ve güvenliği açısından önemli bir avantaj sağlamaktadır.