Çevre Tanımı ve Önemi

• Çevre: İnsanların ve diğer canlıların yaşamları boyunca ilişkide bulunduğu ve ihtiyaçlarını (barınma, beslenme, enerji vb.) karşıladığı ortama denir.
• Çevre; hava, toprak, su, ısı, ışık, nem, kayaçlar gibi cansız varlıklar ile hayvan, bitki, mantar ve mikroskobik canlılar gibi canlı varlıklardan oluşur.
• İnsanların ve diğer canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için ihtiyaç duydukları tüm kaynakları (besin, temiz hava, temiz su) bulundukları çevreden sağlamaları gerekir.
• Sağlıklı bir yaşam sürdürebilmek için çevreyi oluşturan cansız varlıkların yeterli miktarda ve temiz olması büyük önem taşır.

Çevre Sorunları ve Çevre Kirliliği

• Çevre Sorunları: Canlıların yaşadığı çevrede, canlı yaşamını devam ettirmek için gerekli olan kaynaklarda ve koşullarda ortaya çıkan olumsuz değişmelere denir.
• İnsanlar, doğal kaynaklara kolay ulaşmak, yaşam koşullarını iyileştirmek ve ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla sürekli olarak çevreyi değiştirir. Meydana gelen bu değişimler çevre sorunlarına neden olabilir.
• Çevre Kirliliği: Canlı sağlığına zarar veren kirletici maddelerin hava, toprak ve suya karışmasına denir. Çevre kirliliği genel olarak su kirliliği, hava kirliliği ve toprak kirliliği olarak gruplandırılmaktadır.

Çevre sorunlarının bir kısmı doğal yollarla, bir kısmı da insan etkisiyle oluşur.

🌪️ Çevre Sorunlarının Oluşum Nedenlerine Göre Sınıflandırılması

Doğal Yolla Gerçekleşen Çevre Sorunları

Bu sorunlar, doğa olaylarının sonucu olarak ortaya çıkar ve genellikle engellenemezler.

• Su taşkınları
• Depremler
• Yanardağ patlamaları
• Fırtına
• Kasırga
• Uzun süren kuraklık

İnsan Etkisiyle Gerçekleşen Çevre Sorunları

Bu sorunlar, doğrudan veya dolaylı olarak insan faaliyetleri sonucunda ortaya çıkar.

• Orman yangınları (çoğu insan kaynaklıdır)
• Orman tahribatı
• Erozyon
• Düzensiz şehirleşme
• Bilinçsiz avlanma
• Bilinçsiz sanayileşme
• Aşırı nüfus artışı
• Doğal kaynakların bilinçsiz kullanılması
• Toprak kayması (çoğu zaman insan eliyle yapılmış yanlış yapılaşma veya tahribat sonucu tetiklenir)

🏭 Çevre Kirliliği Türleri

1. 💨 Hava Kirliliği

Tanım: Atmosferde bulunan zararlı gazların canlıların sağlığını olumsuz şeklide etkileyecek kadar artmasına hava kirliliği denir. Hava katı ve gaz hâldeki maddelerle kirlenir.

Oluşum Nedenleri: Özellikle otomobillerden, fabrikalardan, enerji santrallerinden çıkan gazlar ile kalitesiz kömür kullanımı ve düzensiz şehirleşme hava kirliliği oluşturur.

Hava Kirliliği Sonucunda Ortaya Çıkanlar:

• Solunum sistemi hastalıklarında artış görülür.
• Sera etkisi artar ve küresel ısınma görülür. Bunun sonucunda küresel iklim değişikliği ortaya çıkar.
• Yeşil alanlar zarar göreceği için tarım ve hayvancılık bu durumdan olumsuz etkilenir.
• Asit yağmurları oluşur.
• Ozon tabakası incelir veya delinir.

2. 💧 Su Kirliliği

Tanım: Dünya’nın 2/3’ü sularla kaplıdır. Yeryüzünün büyük bir kısmı sularla kaplanmasına rağmen bu suyun büyük bir bölümü tuzlu su olduğu için Dünya’daki suların çok az bir kısmı canlılar tarafından kullanılabilmektedir.

Denizlerde yaşayan canlılar dışındaki canlılar su ihtiyacını tatlı su kaynaklarından karşılarlar. Canlılar tarafından kullanılabilecek tatlı su oranı çok düşük olduğu için bu tatlı su kaynaklarının kirlenmesi karada yaşayan canlılara, deniz ve okyanuslardaki suların kirlenmesi de buralarda yaşayan canlılara zarar verir ve canlı yaşamı bu kirlilikten doğrudan etkilenir. Bunun sonucunda da biyoçeşitlilik azalabilir.

Su Kirliliğine Sebep Olanlar:

• Fabrikadan çıkan atıklar,
• Evsel atıklar,
• Bilinçsiz kullanılan tarım ilaçlarının akarsu, göl ve denizlere karışması,
• Deniz ve okyanuslarda meydana gelen tanker kazaları sonucu suya karışan petrol,
• Atık yağların lavabolara dökülmesi, kanalizasyonların ve evsel atıkların sulara karışması.

3. ⛰️ Toprak Kirliliği

Tanım: Toprağa bırakılan atıkların toprağın özelliğini değiştirmesine veya bozmasına toprak kirliliği denir. Bu nedenle yerleşim alanlarından çıkan atıklar ve çöpler, sanayi atıkları, piller, bilinçsiz ve fazla miktarda kullanılan kimyasal gübreler, yanlış arazi kullanımı, erozyon, asit yağmurları, nükleer atıklar ve ulaşım toprağın kirliliğine neden olur.

Bir yerde belirli kalınlıktaki toprağın oluşabilmesi için milyonlarca yıl geçmesi gerekmektedir. Bunun için doğal kaynaklardan biri olan toprağın çok iyi korunması gerekir.

Toprak Kirliliği Sonucunda Ortaya Çıkanlar:

• Toprağın verimi düşer.
• Tarımda kullanılan kimyasal maddeler bitkilerin üzerinde birikir veya sular sayesinde bitkilere geçer. Bunun sonucunda bitkilerin verimi düşer.
• Bitki veriminin düşmesi sonucu canlıların besin ihtiyacını karşılaması zorlaşır.
• Toprakta yaşayan canlıların yaşam alanları zarar görür ve biyoçeşitlilik azalır.
• Kirlenmiş toprakta yaşayan bitkilerin ürettiği besinlerle beslenen insanlar ve diğer canlıların zarar görmesi riski artar.

♻️ Çevreyi Korumak İçin Alınacak Temel Tedbirler

Çevre kirliliğini önlemek ve doğal kaynakları korumak için bireysel ve kurumsal düzeyde alınması gereken önlemler şunlardır:

• Geri dönüşümlü ürünler kullanılmalıdır.
• Sanayi kuruluşlarında ve kanalizasyon şebekelerinde arıtma tesisleri kurularak atık sular arıtılarak doğaya bırakılmalıdır.
• Kâğıt, cam, plastik, pil gibi atıklar geri dönüşüm kutularına atılmalıdır.
• Fabrika bacalarından çıkan gazlar için filtreler kullanılmalıdır.
• Doğal bitki örtüsü korunmalı ve yeni yeşil alanlar oluşturulmalıdır.
• Tıbbi atıklar toprağa ve suya karışmayacak şekilde yok edilmelidir.
• Nükleer atıklar doğaya zarar vermeyecek şekilde depolanmalıdır.
• Enerji ihtiyacının karşılanması için yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmalıdır. Zorunlu durumlarda ise doğal gaz kullanılmalıdır.
• Nesli tükenmekte olan canlı türleri koruma altına alınmalıdır.
• İnsanlara çevre bilinci kazandırılmalıdır.
• Yeşil alanlar ve ormanlık alanlar çoğaltılmalıdır.
• Toplu taşıma araçları kullanılmalıdır.
• Her yıl soba boruları ve bacalar temizlenmelidir.

🏛️ Türkiye’de ve Dünyada Çevreyi Korumak İçin Faaliyet Gösteren Kuruluşlar

Bu alanda çalışan önemli kuruluşlar şunlardır:

• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı
• TEMA (Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı)
• ÇEVKO (Çevre Koruma ve Araştırma Vakfı)
• ÇEKÜL (Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı)
• DHAKO (Doğal Hayatı Koruma Derneği)
• TÇV (Türkiye Çevre Vakfı)

🌲 Orman Yangınları ve Tahribatı

Ormanlar, biyoçeşitlilik açısından kritik öneme sahip ekosistemlerdir.

Oluşum Nedenleri:

• Yakılan piknik ve kamp ateşleri, kırılarak gelişigüzel atılan cam şişeler, söndürülmeden atılan sigaralar orman yangınlarına neden olur.
• Kaçak yapılaşma ve arazi açmak için ağaçların bilinçsizce kesilmesi ve bilinçsiz otlatma orman tahribatına neden olur.
• Orman yangınlarının ve tahribatlarının büyük oranda insanlar sebep olmaktadır.

Sonuçları:

• Ormanlar canlıların beslenme, barınma ve oksijen ihtiyaçlarını karşılamasını sağlar. Bu nedenle orman yangınları ve tahribatı sonucu ormanların azalmasıyla doğal denge bozulur.
• Ormanda yaşayan canlı türleri ve bu türlerin yaşam alanları zarar görür ve yok olur.
• Toprağın zenginliği ve verimli üst katmanı kaybolur.

📝 Çevre Sorunları ve Korunma Testi (Çözümlü)

Soru 1 Aşağıdakilerden hangisi doğal yolla gerçekleşen çevre sorunlarından biri değildir?

A) Depremler B) Uzun süren kuraklık C) Yanardağ patlamaları D) Düzensiz şehirleşme

Doğru Cevap: D

Çözüm: Depremler, kuraklık ve yanardağ patlamaları doğal olaylardır. Düzensiz şehirleşme ise doğrudan insan etkisiyle gerçekleşen bir çevre sorunudur.

---

Soru 2 Canlı sağlığına zarar veren kirletici maddelerin hava, toprak ve suya karışmasına ne ad verilir?

A) Sera Etkisi B) Asit Yağmuru C) Küresel Isınma D) Çevre Kirliliği

Doğru Cevap: D

Çözüm: Canlı sağlığına zarar veren maddelerin çevre unsurlarına karışması genel olarak Çevre Kirliliği olarak tanımlanır. Diğerleri ise kirliliğin sonuçları veya özel türleridir.

---

Soru 3 Aşağıdaki çevreyi koruma tedbirlerinden hangisi, özellikle su kirliliğini önlemeye yöneliktir?

A) Fabrika bacalarına filtre takılması. B) Nükleer atıkların depolanması. C) Sanayi kuruluşlarında arıtma tesisi kurulması. D) Toplu taşıma araçlarının kullanılması.

Doğru Cevap: C

Çözüm: Fabrika ve kanalizasyon şebekelerinde arıtma tesislerinin kurulması, atık suların temizlenerek doğaya bırakılmasını sağlar ve doğrudan su kirliliğini önler.

---

Soru 4 Hava kirliliğinin sonuçları arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?

A) Toprağın veriminin düşmesi B) Solunum sistemi hastalıklarında artış C) Ozon tabakasının incelmesi D) Asit yağmurları oluşumu

Doğru Cevap: A

Çözüm: Solunum hastalıkları, ozon tabakasının incelmesi ve asit yağmurları hava kirliliğinin doğrudan sonuçlarıdır. Toprağın veriminin düşmesi ise daha çok toprak kirliliği sonucunda ortaya çıkar.

---

Soru 5 Bir bölgede uzun yıllardır var olan bitki örtüsünün tahrip edilmesi sonucunda, toprağın üst tabakasının rüzgâr veya su ile aşınıp taşınmasına neden olan çevre sorunu nedir?

A) Su taşkını B) Toprak kayması C) Erozyon D) Düzensiz şehirleşme

Doğru Cevap: C

Çözüm: Bitki örtüsünün tahrip edilmesi, toprağın üst tabakasının su veya rüzgâr ile aşınarak taşınmasına yol açar ki bu olaya Erozyon denir.

---

Soru 6 Aşağıdakilerden hangisi Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı’nın kısaltmasıdır?

A) ÇEVKO B) ÇEKÜL C) TÇV D) TEMA

Doğru Cevap: D

Çözüm: TEMA, Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı’nın kısaltmasıdır ve erozyonla mücadele faaliyetleri yürütür.

---

Soru 7 Aşağıdakilerden hangisi toprak kirliliğine neden olan etmenlerden biri değildir?

A) Sanayi atıkları B) Bilinçsiz kimyasal gübre kullanımı C) Geri dönüşümlü ürün kullanımı D) Asit yağmurları

Doğru Cevap: C

Çözüm: Geri dönüşümlü ürün kullanımı, atık miktarını azaltarak hem toprak kirliliğini hem de diğer kirlilik türlerini önlemeye yönelik bir tedbirdir, kirliliğe neden olmaz.

---

Soru 8 Orman yangınları ve tahribatının temel sonucu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Toplu taşıma kullanımının artması B) Biyoçeşitliliğin azalması ve doğal dengenin bozulması C) Nükleer atık miktarının artması D) Bacaların düzenli temizlenmesi

Doğru Cevap: B

Çözüm: Ormanlar, birçok canlının yaşam alanı ve oksijen kaynağıdır. Tahribatları sonucunda ormanda yaşayan canlıların nesli tehdit altına girer, biyoçeşitlilik azalır ve doğal denge bozulur.

---

Soru 9 Çevreyi koruma amaçlı alınacak tedbirler arasında, enerji kaynaklarıyla ilgili hangi yaklaşım öncelikli olmalıdır?

A) Nükleer enerji kullanımı artırılmalıdır. B) Fosil yakıt tüketimine devam edilmelidir. C) Yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmalıdır. D) Sadece doğal gaz kullanılmalıdır.

Doğru Cevap: C

Çözüm: Çevre sorunlarını azaltmada öncelikli olan yaklaşım, tükenmeyen ve çevreye en az zararı veren yenilenebilir enerji kaynaklarına (Güneş, Rüzgâr vb.) yönelmektir.

---

Soru 10 Aşağıdakilerden hangisi, çevreyi oluşturan cansız varlıklar arasında yer alır?

A) Hayvan B) Mantar C) Nem D) Mikroskobik canlı

Doğru Cevap: C

Çözüm: Çevreyi oluşturan cansız varlıklar; hava, su, toprak, ısı, ışık, kayaçlar ve nem olarak sıralanır. Diğerleri ise canlı varlıklardır.