1. Olasılık (İhtimal) Bildiren Cümleler
Gerçekleşmesi kesin olmayan bir olay ya da durumla ilgili olası sonuçların dile getirildiği cümlelerdir.
Örnekler
- Okul takımımız bu sene şampiyon olabilir.
–> Bu cümlede, “okul takımının şampiyonluğu” olası sonuçlardan biri olduğu için olasılık anlamı vardır. - Marketten aldığınız gıdalar, sağlığınıza zarar verebilir.
–> Bu cümlede “gıdaların sağlığa zarar vermesi” olası sonuçlardan biri olduğu için olasılık anlamı vardır. - Önümüzdeki yıl toprağın verimi belki daha iyi olur.
–> Bu cümlede, “toprağın verimli olması” olası sonuçlardan biri olduğu için olasılık anlamı vardır.
Önemli Bilgi: Olasılık cümlelerinde genellikle “belki, herhalde, abil-/ebil-” sözcükleri ya da “-meli/-malı” ekleri kullanılır.
Örnekler
- Projenin tamamlanması sonraki haftaya sarkabilir.
–> Bu cümlede olasılık anlamı “abil-” eylemiyle sağlanmıştır. - Bu antikalar Selçuklu Dönemi’nden kalmış olmalı.
–> Bu cümlede olasılık anlamı “-malı” ekiyle sağlanmıştır.
2. Tahmin – Sezgi Bildiren Cümleler
Akla, sezgiye, birtakım verilere dayanarak bir olayı ya da durumu önceden kestirebilmeyi bildiren cümlelerdir.
Örnekler
- Herkes geri döndüğüne göre yol kapalı olmalı.
-› Bu cümlede “yolun kapalı olma” olasılığı “herkesin geri dönmesi” verisinden hareketle aktarıldığı için tahmin yapılmıştır. - Valizini hazırlamış, galiba tatile gidecek.
-› Bu cümlede “tatile gitme” olasılığı “valizin hazırlandığının gözlemlenmesi” verisinden hareketle aktarıldığı için tahmin yapılmıştır.
Karıştırmayalım: Olasılık ve tahmin cümlelerini birbiriyle karıştırmamak için tahmin cümlelerinde bir veriye dayanarak olasılığın ortaya konduğu unutulmamalıdır.
Örnekler
- Gecenin ilerleyen saatlerinde kar yağabilir.
–> Bu cümlede hava durumunun olası sonuçlarından biri söylendiği için “olasılık” anlamı vardır. - Gökyüzü kızardığına göre gecenin ilerleyen saatlerinde kar yağabilir.
–> Bu cümlede “kar yağma” olasılığı, “gökyüzünün kızarması” verisiyle ortaya konduğu için “tahmin” anlamı vardır.
3. Varsayım Bildiren Cümleler
Gerçekleşmiş bir olay ya da durumun gerçekleşmemiş gibi veya gerçekleşmemiş bir olay ya da durumun gerçekleşmiş gibi aktarıldığı cümlelerdir.
Örnekler
- Yazdığın şiirlerin çok beğenildiğini farz et.
–> Bu cümlede, söz konusu şiirlerin beğenilmesi, gerçekleşmemiş bir durumdur ancak bir an için gerçekleşmiş olduğu düşünülmektedir. - Tut ki oraya varmadan benzinimiz bitti.
–> Bu cümlede, benzinin bitmesi, gerçekleşmemiş bir olaydır ancak bir an için gerçekleşmiş olduğu düşünülmektedir. - Senin bu sözlerinin doğru olduğunu kabul edelim.
–> Bu cümlede sözlerin doğru olup olmadığı bilinmemektedir ancak bir an için sözlerin doğru olduğu düşünülmektedir.
Hatırlayalım: Varsayım cümlelerinde genellikle “tut ki, farz et, kabul edelim, düşünelim, diyelim ki “gibi ifadeler kullanılır.
Örnekler
- Projenin zamanında bittiğini kabul edelim.
- Diyelim ki dünyaya barış hâkim oldu.
- Denizde fırtınaya yakalandığımızı düşünelim.
Örnek Soru: Aşağıdaki dizelerin hangisinde “varsayım” söz konusu değildir?
A) O eski, güzel günlerini hayal et;
Bu ayrılık hiç yaşanmadı farz et!
B) Tut ki bir çeşme başındasın köy yolunda
Dağların buz gibi suları avucunda
C) Diyelim ki sustu bütün silahlar
Kardeş oluverdi tüm insanlar
D) Acıyla, kederle solmasın yüzün
Sahip olduğun güzellikleri düşün.
Çözüm: “A” seçeneğinde “farz et”, “B” seçeneğinde “tut ki”, “C” seçeneğinde “diyelim ki” ifadeleri cümleye varsayım anlamı katmıştır. “D” seçeneğinde ise varsayım anlamı yoktur. Doğru cevap “D” seçeneğidir.
4. Öneri (Teklif) Bildiren Cümleler
Bir sorunu çözmek ya da herhangi bir konuda fikir vermek amacıyla öne sürülen düşünceyi bildiren cümlelerdir.
Örnekler
- Şiirlerinizde daha yalın bir dil kullanmalısınız.
-› Bu cümlede söz konusu şiirlerin daha yalın olması gerektiği lîkri verildiği için “öneri” anlamı vardır. - Kilo vermek istiyorsan yağlı yiyecekler tüketme!
-› Bu cümlede bir sorunu çözmek üzere “yağlı yiyecekler tüketmeme” fikri verildiği için “öneri” anlamı vardır. - Bence bütün odaları aynı renge boyayın.
-› Bu cümlede “odaların aynı renk olması” fikri verildiği için “öneri” anlamı vardır.
Hatırlayalım: “Teklif” cümleleri “birinden bir şeyi yapmasını isteme” anlamını da verebilir.
Örnek
- Tatilinizi Didim’de geçirmeye ne dersiniz?
–> Bu cümlede söz konusu kişiden tatilini Didim’de geçirmesi istendiği için “teklif” anlamı vardır.
5. Ön Yargı (Peşin Hüküm) Bildiren Cümleler
Bir kişi ya da herhangi bir konuyla ilgili önceden edinilmiş olumlu veya olumsuz kesin yargı bildiren cümlelerdir.
Örnekler
- Senin bu görüşlerini eminim kimse desteklemeyecek.
-› Bu cümlede söz konusu görüşlerin desteklenip desteklenmeyeceği henüz belli olmadığı hâlde, desteklenmeyeceği yönünde kesin hüküm verildiği için “ön yargı” anlamı vardır. - Ünlü yönetmenin son filmi de kesinlikle gişe rekoru kıracaktır.
-› Bu cümlede söz konusu filmin gişe rekoru kırıp kırmayacağı henüz belli olmadığı hâlde, gişe rekoru kıracağı yönünde kesin hüküm verildiği için “ön yargı” anlamı vardır. - Türk sineması gelecekte şüphesiz daha başarılı olacaktır.
-› Bu cümlede Türk sinemasının gelecekteki durumu belli olmadığı hâlde, başarılı olacağı yönünde kesin hüküm verildiği için “ön yargı” anlamı vardır.
Karıştırmayalım: Ön yargı ve tahmin cümlelerini karıştırmamak için ön yargı cümlelerinde “kesinlik’,’ tahmin cümlelerinde ise “İhtimal” anlamı olduğu unutulmamalıdır.
Örnekler
- Yeni işinde kuşkusuz çok başarılı olacaksın.
-› Bu cümle, “kesinlik” bildirdiği için “ön yargı” cümlesidir. - Okulunu bitirdiğine göre belki köyüne döner.
-› Bu cümle, “ihtimal” bildirdiği için tahmin cümlesidir.
6. Tasarı Bildiren Cümleler
7. Onaylama Bildiren Cümleler
8. Eleştiri ve Öz Eleştiri Bildiren Cümleler
9. Değerlendirme Bildiren Cümleler
10. Eşitlik Bildiren Cümleler
11. Kalıplaşmış Cümleler
