İyonik çözünme, iyonik bağlı bileşiklerin (genellikle tuzlar, bazlar ve bazı asitler) polar bir çözücüde, genellikle suda, iyonlarına ayrılarak dağılması olayıdır. Bu süreç, çözücünün polar yapısından kaynaklanan dipol-iyon etkileşimleriyle gerçekleşir. Su molekülleri, kısmi pozitif hidrojen uçları ve kısmi negatif oksijen uçları sayesinde iyonik bileşiğin kristal örgüsündeki zıt yüklü iyonları çekerek onları çevreler. Bu olaya hidrasyon denir. İyonların etrafını saran su molekülleri, iyonik bağı zayıflatır ve sonunda koparır, böylece iyonlar çözeltiye geçer. İyonik çözünme sonucunda oluşan çözelti, serbestçe hareket edebilen pozitif ve negatif yüklü iyonlar içerdiği için elektrolit çözeltisi olarak adlandırılır ve elektrik akımını iletebilir. Bu durum, moleküler çözünmeden (şekerin suda çözünmesi gibi) farklıdır, çünkü moleküler çözünmede madde molekül yapısını korur ve iyon oluşturmaz.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

---

Soru 1:

Aşağıdaki maddelerden hangisinin suda çözünmesi, iyonik çözünmeye örnektir?

A) Etil alkol ($C_2H_5OH$)
B) Şeker ($C_{12}H_{22}O_{11}$)
C) Sodyum klorür (NaCl)
D) Metan ($CH_4$)
E) Karbon dioksit ($CO_2$)

Çözüm:
İyonik çözünme, iyonik bağlı bileşiklerin suda iyonlarına ayrışmasıdır. Sodyum klorür (NaCl), sodyum ($Na^+$) ve klor ($Cl^-$) iyonlarından oluşan iyonik bir bileşiktir. Diğer seçeneklerdeki maddeler ise kovalent bağlı moleküllerdir ve suda moleküler olarak çözünürler veya hiç çözünmezler.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 2:

İyonik bir bileşiğin suda çözünmesi sırasında, su moleküllerinin dipol-iyon etkileşimi ile zıt yüklü iyonları çevrelemesi olayına ne ad verilir?

A) Kristalizasyon
B) Hidrasyon
C) İyonlaşma
D) Çökelme
E) Yükseltgenme

Çözüm:
Bir maddenin su içinde çözünmesi sırasında, su moleküllerinin çözünen tanecikleri (iyon veya molekül) çevrelemesi olayına hidrasyon denir. Bu terim, çözücünün su olduğu durumlarda kullanılır.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 3:

Aşağıdaki ifadelerden hangisi, iyonik çözünme için doğru değildir?

A) Elektrolit çözeltisi oluşur.
B) Çözünme sırasında elektrik akımı iletilir.
C) Çözünen madde molekül yapısını korur.
D) Çözünen ve çözücü arasında güçlü etkileşimler oluşur.
E) Çözünen iyonlarına ayrışır.

Çözüm:
İyonik çözünmede, iyonik bağlı bileşik iyonlarına ayrışır. “Çözünen madde molekül yapısını korur” ifadesi moleküler çözünme için doğrudur, iyonik çözünme için yanlıştır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 4:

Tuzun (NaCl) suda çözünmesiyle ilgili aşağıdaki şemalardan hangisi doğrudur?

A) $NaCl_{(k)} \to Na_{(suda)} + Cl_{(suda)}$
B) $NaCl_{(k)} \to Na_{(k)} + Cl_{(k)}$
C) $NaCl_{(k)} \to NaCl_{(suda)}$
D) $NaCl_{(suda)} \to Na_{(suda)} + Cl_{(suda)}$
E) $NaCl_{(k)} + H_2O_{(s)} \to NaOH_{(suda)} + HCl_{(suda)}$

Çözüm:
NaCl katısının suda iyonlarına ayrışmasını en doğru gösteren denklem, çözünenin katı halden suda iyonize hale ($Na^+$ ve $Cl^-$) geçtiğini belirtmelidir. $Na_{(suda)}$ ve $Cl_{(suda)}$ gösterimleri, iyonların su molekülleri tarafından çevrelendiğini (hidrate olduğunu) ifade eder.
Doğru cevap A şıkkıdır.

---

Soru 5:

Bir çözeltinin elektrik akımını iletebilmesi için aşağıdaki taneciklerden hangisini içermesi gerekir?

A) Nötr moleküller
B) Nötr atomlar
C) Serbest hareket edebilen iyonlar
D) Serbest hareket edebilen elektronlar
E) Çökelmiş katı tanecikleri

Çözüm:
Sıvı haldeki çözeltilerde elektrik iletimi, serbestçe hareket edebilen pozitif veya negatif yüklü iyonların varlığına bağlıdır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 6:

Aşağıdaki maddelerden hangisi, iyonik bir bileşik olmasına rağmen, suda iyi çözünmez?

A) Potasyum nitrat ($KNO_3$)
B) Amonyum klorür ($NH_4Cl$)
C) Gümüş klorür (AgCl)
D) Sodyum sülfat ($Na_2SO_4$)
E) Lityum bromür (LiBr)

Çözüm:
Gümüş klorür (AgCl), suda çözünürlüğü çok düşük olan, yaygın olarak bilinen bir iyonik bileşiktir. Çözünürlük kurallarına göre, halojenürlerin (Cl, Br, I) çoğu çözünürken, gümüş (Ag), kurşun (Pb) ve cıva (Hg) gibi metallerin halojenürleri çözünmez veya çok az çözünür.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 7:

İyonik çözünme olayının gerçekleşmesi için çözücünün polar olması gerekir. Buna göre, aşağıdaki çözücülerden hangisi iyonik çözünme için uygun değildir?

A) Su ($H_2O$)
B) Aseton ($CH_3COCH_3$)
C) Amonyak ($NH_3$)
D) Karbon tetraklorür ($CCl_4$)
E) Metanol ($CH_3OH$)

Çözüm:
Su, aseton, amonyak ve metanol polar çözücülerdir. Karbon tetraklorür ($CCl_4$) ise simetrik molekül yapısı nedeniyle apolar bir çözücüdür ve iyonik bileşiklerin çözünmesi için uygun değildir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 8:

Şekerin ($C_{12}H_{22}O_{11}$) suda çözünmesi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) İyonlarına ayrışır.
B) Oluşan çözelti elektriği iletir.
C) Çözünme sırasında hidrasyon gerçekleşmez.
D) Moleküler olarak çözünür.
E) Çözelti, elektrolit çözeltisidir.

Çözüm:
Şeker, kovalent bağlı bir moleküldür ve suda moleküler olarak çözünür, yani iyonlarına ayrışmaz. Bu nedenle çözeltisi elektriği iletmez ve elektrolit değildir. Ancak su molekülleri, şeker moleküllerini çevreleyerek hidrasyon sağlar.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 9:

İyonik bir katının suda çözünmesi süreci, genellikle üç aşamalı bir olay olarak düşünülür. Bu aşamalar sırasıyla hangi seçenekte doğru verilmiştir?

A) Hidrasyon, kristal örgüsünün ayrılması, çözelti oluşumu
B) Kristal örgüsünün ayrılması, hidrasyon, çözelti oluşumu
C) Çözelti oluşumu, kristal örgüsünün ayrılması, hidrasyon
D) Çökelme, hidrasyon, çözelti oluşumu
E) İyonlaşma, çökelme, çözelti oluşumu

Çözüm:
İyonik çözünme üç aşamada gerçekleşir: 1) İyonların kristal örgüsünden ayrılması (örgü enerjisini yenme), 2) Su moleküllerinin iyonları çevrelemesi (hidrasyon), 3) Çözeltide iyonların homojen olarak dağılmasıyla çözelti oluşumu.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 10:

Aşağıdaki maddelerden hangisinin suda çözünmesi sırasında hidronyum ($H_3O^+$) iyonları oluşur?

A) Sodyum klorür (NaCl)
B) Potasyum hidroksit (KOH)
C) Sodyum nitrat ($NaNO_3$)
D) Hidrojen klorür (HCl)
E) Kalsiyum sülfat ($CaSO_4$)

Çözüm:
Asitler, suda çözündüklerinde su moleküllerine proton ($H^+$) vererek hidronyum iyonları ($H_3O^+$) oluştururlar. HCl, suda çözündüğünde $HCl + H_2O \to H_3O^+ + Cl^-$ şeklinde iyonlaşır.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 11:

Bir miktar sodyum klorür (NaCl) katısı, saf su içerisinde tamamen çözülerek bir çözelti oluşturuyor. Bu çözeltinin en önemli özelliği nedir?

A) Elektrik akımını iletmez.
B) Homojen bir karışımdır.
C) Sadece nötr moleküller içerir.
D) Heterojen bir karışımdır.
E) Doymamış çözeltidir.

Çözüm:
Tuzun suda çözünmesiyle oluşan çözelti, homojen bir karışımdır. NaCl, iyonlarına ayrışarak elektriği iletir, bu nedenle A yanlıştır. İyonlar içerdiği için C yanlıştır. Homojen olduğu için D yanlıştır. Tamamen çözüldüğü için doymuş veya doymamış olabilir, bu nedenle E kesinlikle doğru değildir.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 12:

İyonik çözünme ile ilgili aşağıdaki enerji değişimlerinden hangisi yanlıştır?

A) İyonik bağların kopması endotermiktir.
B) Hidrasyon olayı ekzotermiktir.
C) Çözünme entalpisi ($H_{çöz}$), her zaman negatif bir değer alır.
D) Çözünme entalpisi, iyonik bağ enerjisi ve hidrasyon enerjisine bağlıdır.
E) Çözünme olayı, endotermik veya ekzotermik olabilir.

Çözüm:
Çözünme entalpisi ($H_{çöz}$), iyonik bağların kırılması için gereken enerji (örgü enerjisi) ile iyonların hidrasyonu sırasında açığa çıkan enerjinin toplamıdır. Bu toplam, pozitif (endotermik) veya negatif (ekzotermik) olabilir. Bu nedenle “her zaman negatif bir değer alır” ifadesi yanlıştır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 13:

İyonik bir bileşiğin suda çözünmesi sırasında, su moleküllerinin hangi uçları negatif iyonları ($X^-$) çeker?

A) Kısmi negatif oksijen uçları
B) Kısmi pozitif hidrojen uçları
C) Kısmi negatif hidrojen uçları
D) Nötr oksijen uçları
E) Nötr hidrojen uçları

Çözüm:
Su molekülleri polardır. Oksijen atomu, hidrojen atomlarından daha elektronegatiftir, bu nedenle oksijenin üzerinde kısmi negatif (δ-) yük, hidrojenlerin üzerinde ise kısmi pozitif (δ+) yük oluşur. Bu sebeple, suyun kısmi pozitif yüklü hidrojen uçları, negatif yüklü iyonları çeker.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 14:

Aşağıdaki maddelerden hangisi, iyonik bir çözelti oluştururken hem pozitif hem de negatif iyonlar verir?

A) Şeker
B) Metanol
C) Tuz (NaCl)
D) Amonyak
E) Sadece pozitif iyon verir.

Çözüm:
Tuz (NaCl) suda çözünerek $Na^+$ ve $Cl^-$ olmak üzere hem pozitif (katyon) hem de negatif (anyon) iyonları verir. Diğer seçeneklerdeki maddeler ya moleküler olarak çözünür (şeker, metanol) ya da zayıf elektrolit olarak az sayıda iyon verir (amonyak), ancak hepsi bir tuz gibi katyon ve anyon ayrışması sağlamaz.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 15:

Aşağıdaki olaylardan hangisi, iyonik bir çözeltinin oluşumuyla sonuçlanmaz?

A) Gümüş nitratın suda çözünmesi
B) Potasyum hidroksitin suda çözünmesi
C) Sülfürik asidin suda çözünmesi
D) Yemek sodasının suda çözünmesi
E) Karbon tetraklorürün suda çözünmesi

Çözüm:
Karbon tetraklorür ($CCl_4$) apolar bir moleküldür ve suda çözünmez. Diğer seçeneklerdeki maddeler (gümüş nitrat, potasyum hidroksit, sülfürik asit, yemek sodası) suda iyonlarına ayrılarak elektrolit çözeltisi oluştururlar.
Doğru cevap E şıkkıdır.