Anayasa Hareketleri
Devletin niteliğini, kurumlarının işleyişini, vatandaşların temel hak ve sorumluluklarını belirleyen temel yasaya denir.
1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye) 20 Ocak 1921
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk anayasasıdır. Bu anayasa I. İnönü Savaşı’ndan sonra TBMM’de kabul edilmiştir.
Genel Özellikleri
- Milli egemenlik esastır.
- TBMM’nin meşruluğunu kanıtlamıştır.
- Dönemin olağanüstü şartlarından dolayı “güçler birliği” sistemine yer verilmiştir.
- Milli iradeyi temsil eden tek yetkili organın TBMM olduğu kabul edilmiştir.
- Meclis Hükümeti Sistemini benimsemiştir.
- Seçimler iki yılda bir ve iki dereceli seçim sistemine göre yapılır.
- Şeriat hükümlerinin uygulanması, seçimlerin yenilenmesi, savaş ve barışa karara verme yetkileri TBMM’ye aittir. (Laik değildir.)
* Ankara’nın başkent olması, Cumhuriyet rejimi, kabine sistemi daha sonra bu anayasaya eklenmiştir.
1924 Anayasası (20 Nisan 1924)
1924 Anayasası, daha önceden yürürlükte olan 1921 Anayasası’nın dayandığı temel ilkeleri kabul etmiştir.
Önemli Maddeleri,
- Devletin dini İslam, dili Türkçe ve başkenti Ankara’dır.
- Özgürlüklerin sınırı kanunla çizilmiştir. Kanun önünde eşitlik prensibine yer verilmiştir.
- Vatandaşların idare haklarını korumak için Danıştay kurulmuştur.
- Seçimler 4 yılda bir yapılır.
- Cumhurbaşkanı milletvekilleri arasından 4 yıllığına seçilir. Üst üste seçilebilir.
- Başbakan ve meclis başkanı Cumhurbaşkanı tarafından meclis üyeleri arasından seçilir.
- Yürütme yetkisi başbakan başkanlığında kabineye, yargı ise bağımsız mahkemelere bırakılmıştır. Ancak İstiklal Mahkemeleri varlığını korumuştur.
1924 Anayasası’nda Yapılan Değişiklikler
- 1928’de “Devletin dini İslam’dır.” maddesi anayasadan çıkarıldı.
- 1930’da belediye kanunu ile yerel yönetimlerin esasları anayasaya girdi.
- 1930 ile 1934 yılları arasında kadınlara seçme ve seçilme hakkı verildi.
- 1934’te seçmen yaşı 22’ye çıkarıldı.
- 1937’de Atatürk ilkeleri anayasaya eklendi.
1961 Anayasası (9 Temmuz 1961)
- 1960 askeri darbesi sonucunda hazırlanan anayasadır.
Bu anayasada,
- Güçler ayrılığı ilkesi benimsendi.
- TBMM ve Cumhuriyet Senatosu olmak üzere iki meclise yer verdi. TBMM seçimleri 4 yılda bir yapılacaktı.
- Anayasa Mahkemesi ve Milli Güvenlik Kurulu kuruldu.
- Temel hak ve özgürlükler, sosyal ve siyasi haklar bu anayasada geniş ve ayrıntılı olarak yer buldu .
* Türkiye Cumhuriyeti’nin en demokratik anayasasıdır.
