Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar
Bir harita çiziminde öncelikle kullanım amacı belirlenir. Kullanım amacına göre farklı haritalar çizilebilir. Aynı bölgenin ya da ülkenin haritalarında coğrafi koordinatlar, kara ve deniz sınırları aynı olmakla birlikte içerdikleri bilgilerde farklılıklar olabilir. Haritalar kullanım amacına göre genel haritalar ve özel haritalar olmak üzere ikiye ayrılır.
1. Genel Haritalar
Kullanım alanı yaygın olan atlas ve duvar haritaları genel haritalardır. Genel haritalar da kendi içinde bazı gruplara ayrılır.
Fiziki Haritalar: Çeşitli yer şekillerinin (dağ, ova, plato, vadi vs) gösterildiği haritalardır. Yer şekillerinin yükseltisinin belirlenmesi ve profillerinin çıkarılması yalnızca fiziki haritalardan yapılabilir.
Siyasi ve İdari Haritalar: Ülkelerin, çeşitli siyasi ve askerî blokların ve kıtaların sınırlarını gösteren haritalar siyasi haritalardır. Avrupa Birliği haritası, NATO’ya üye ülkeler haritası gibi. Ülkelerin kendi içindeki coğrafi bölgelerin, illerin ve ilçelerin sınırlarının gösterildiği haritalara idari harita denir. Orneğin, Türkiye idari haritasında il ve ilçe sınırları gösterilmiştir.
Beşeri ve Ekonomik Haritalar: Nüfus miktarını, nüfus dağılışını, insanların milliyetlerini, dinlerini, dillerini, kültürlerini ve yaşam biçimlerine ait özelliklerin dağılışını gösteren haritalara beşeri haritalar denir. İnsanların ekonomik faaliyetlerini ve ekonomik faaliyete konu olan ürün ve hizmetlerin dağılışını gösteren haritalara ise ekonomik haritalar denir.
2. Özel Haritalar
Konunun uzmanları tarafından özel amaçlar için hazırlanmış haritalardır. Özel haritalar, uzmanlık gerektiren işlerle uğraşanlar tarafından kullanılan haritalardır. Herhangi bir alanın jeolojisini, toprak türlerini, iklim bölgelerini, bitki örtüsünü, sıcaklık, basınç, rüzgar ve yağış gibi iklim elemanlarının dağılışını, ulaşım yollarını, turizme konu olan yerlerin dağılışını ve özelliklerini yansıtan haritalardır.
Fiziki haritalardan yararlanarak yer şekillerinin yükseltisi bulunabilir, profil çıkarılabilir. Siyasi haritalarda ülkelerin başka ülkelerle olan sınırları, kıtaların, siyasi ve askerî blokların sınırları gösterilir. İdari haritalarda ülkelerin kendi içindeki eyaletlerin, bölgelerin, illerin ve ilçelerin sınırları gösterilir. Uzaklık ve alan hesaplama, yön tayini ve konum belirleme için bütün haritalardan yararlanılabilir.
Ölçeklerine Göre Haritalar
Haritalar ölçeklerine göre büyük ölçekli, orta ölçekli ve küçük ölçekli haritalar olmak üzere üç gruba ayrılır.
1. Büyük Ölçekli Haritalar
Ölçekleri 1/200 000`e kadar olan, yani paydası 200 000’den küçük olan (1/10 000, 1/50 000, 1/100 000 gibi) haritalardır. Bu haritalar içinde en büyük ölçekli olan haritalar planlardır. Planların ölçeği 1/20 000’den büyüktür (1 /2000, 1/5000 gibi).
Büyük ölçekli haritaların önemli bir bölümünü de topoğrafya haritaları oluşturur. Ölçekleri 1/20 000 ile 1/200 000 arasında olan topoğrafya haritalarında köy, şehir, bölge gibi küçük alanlardaki yer şekli, yerleşme ve ekonomik özellikler ayrıntılı olarak gösterilir.
2. Orta Ölçekli Haritalar
Ölçekleri 1/200 000 ile 1/500 000 arasında olan haritalardır. Bu haritalarda yüksek dağlar, büyük akarsular ve önemli yerleşim yerleri gösterilebilir.
3. Küçük Ölçekli Haritalar
Ölçekleri 1/500 000’den küçük olan (1/800 000, 1/5 000 000, 1/10 000 000 gibi) haritalardır. Ülke, kıta ve Dünya haritalarının ölçekleri genellikle küçük ölçeklidir. Atlaslarda kullanılan haritalar ve duvar haritaları genellikle küçük ölçekli haritalardır.
Haritalardaki ayrıntıların fazla ya da az olmasını belirleyen temel etmen ölçektir. Ölçek farkının haritaya etkisini şu örnekle açıklayabiliriz: Herhangi bir yerde zeminden itibaren gökyüzüne doğru yükseldikçe görülebilen alan genişler. Ancak görülebilen alan genişlerken ayrıntılar azalır. Gökyüzüne doğru yükseldikçe yerdeki yapılar birbirinden ayırt edilemez hale gelir ve yer şekilleri daha küçük görünür. Haritalarda da ölçek küçüldükçe daha geniş alanlar gösterilebilir, ancak bu durumda ayrıntılar azalır.
Bir yerin farklı ölçeklerde çizilen haritalarında gerçek alan, enlem ve boylam dereceleri, yükselti değerleri, merkezlerin birbirine göre konumu gibi özellikler değişmez.
