Türkiye’nin Nüfus Politikaları
Türkiye’de farklı dönemlerde farklı nüfus politikaları izlenmiştir. Türkiye’de farklı dönemlerde farklı nüfus politikalarının izlenmesinde bu dönemlerdeki nüfus özellikleri ile ekonomik koşullar belirleyici olmuştur.
Türkiye’de 1923 – 1963 Döneminde İzlenen Nüfus Politikası
1923 yıllında Kurtuluş Savaşı’ndan çıkmış olan Türkiye nüfusunun 10 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir. Ülke nüfusunun önemli bir bölümü yaşanan savaşlarda yitirilmiş, mevcut nüfusun büyük bölümü de yaşlı ve kadın nüfustan oluşmaktaydı. Bu nedenle ülkede iş gücü potansiyeli oldukça azdı. Bu yüzden ülke nüfusunun artırılması önemli bir konu olarak görülmekteydi.
Bu dönemde nüfus artış hızının arttırılmasına yönelik politikaların izlenmesinde etkili olan diğer başlıca etkenler şunlardır:
- Fazla nüfusun siyasi ve askerî güç olarak görülmesi
- Salgın hastalıklar ve sağlık hizmetlerinin kısıtlı olması nedeniyle ölüm oranlarının yüksek olması
- Tarımsal faaliyetlerde iş gücüne duyulan gereksinimin fazla olması
- Ülke nüfusunun çok az olması
Belirtilen nedenlere bağlı olarak nüfus miktarını ve nüfus artış hızını arttırmak amacıyla çeşitli çalışmalar yapılmıştır.
Bu dönemde nüfus artış hızını arttırmak amacıyla yapılan başlıca çalışmalar şunlardır:
- Fazla çocuklu ailelerin yol vergisinden muaf tutulması
- Altı ve daha fazla çocuklu ailelerin para veya madalya ile ödüllendirilmesi
- Çok çocuklu ailelere bazı vergi muafiyetlerinin uygulanması
- Yurt dışından ülkeye yapılacak göçleri teşvik etmek amacıyla göçmenlere gümrük muafiyeti getirilmesi
- Evlenme yaşının erkekler için 17’ye, kadınlar için ise 15’e düşürülmesi
- Gebeliği önleyici ilaçların satışının ve kullanılmasının yasaklanması
Türkiye’de Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren nüfus artış hızını artırmaya yönelik politikalar izlenmesine rağmen 1940 – 1945 yılları arasında Türkiye’deki nüfus artış hızı en düşük seviyede olmuştur. Bu durumun nedeni belirtilen yıllar arasında II. Dünya Savaşı’nın yaşanması nedeniyle erkek nüfusun büyük bölümünün askere alınmış olmasıdır.
İzlenen nüfus politikalarının da etkisiyle 1945 yılından sonra Türkiye’de nüfus artış hızında önemli bir artış yaşanmış ve 1955 – 1960 yılları arasında nüfus artış hızı en yüksek seviyeye ulaşmıştır.
Türkiye’de 1963 – 1980 Döneminde İzlenen Nüfus Politikası
Türkiye’de 1960’lı yıllardan sonra hızlı nüfus artışının ekonomik kalkınmayı yavaşlattığı düşüncesi ön plana çıkmış ve ekonomik kalkınmasının sağlanabilmesi için nüfus artış hızının düşürülmesine yönelik politikalar izlenmeye başlanmıştır.
Bu dönemde nüfus artış hızının düşürülmesine yönelik politikaların izlenmesinde etkili olan başlıca etkenler şunlardır:
- Tarımda makine kullanımına başlanmasıyla bu sektörde iş gücüne duyulan gereksinimin azalması
- Orduda insan gücünden ziyade sahip olunan silahların önem kazanması
- Sağlık hizmetlerindeki gelişme ile çocuk ölümlerinin azalması
- Nüfus artış hızının çok yüksek olması
Türkiye’de ilki 1983 – 1957 yıllında uygulanan ve daha sonraki her dönem için hazırlanan Beş Yıllık Kalkınma Planları’nda nüfus artış hızıyla ilgili düzenlemeler yapılmıştır. [. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda nüfus artış hızının ekonomik kalkınmayı olumsuz yönde etkilediği ve nüfus planlamasına dayalı bir nüfus politikasının izlenmesi gerektiği vurgulanmıştır.
Türkiye’de 1960’Iı yıllardan itibaren izlenmeye başlanan nüfus artış hızını azaltmaya yönelik politikalar doğrultusunda yapılan başlıca çalışmalar şunlardır:
- Sağlık Bakanlığı Nüfus Planlaması Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
- Halkın nüfus planlaması hakkında bilgilendirilmesine yönelik çalışmalar yapılmıştır.
- Gebeliği önleyici ilaçların satışının ve kullanımını yasaklayan kanun değiştirilmiştir.
- Kadınların iş ve sosyal hayata katılımını arttırmaya yönelik çalışmalar yapılmıştır.
- Kadın ve erkekler için evlenme yaşı 18’e çıkarılmıştır.
Türkiye’de 1980 – 2005 Döneminde İzlenen Nüfus Politikası
Özellikle kentleşmenin artış göstermeye başladığı 1980’li yıllarda değişen sosyal, siyasi ve ekonomik şartlar nüfus artışına yönelik soruna farklı bir bakış açısı getirmiştir. Bu dönemde nüfus artış hızının düşürülmesiyle birlikte öncelikle nüfusun nitelik ve niceliğini arttırmaya yönelik politikalar izlenmeye başlanmıştır. Bu dönemde nüfusun sağlık, eğitim, beslenme ve barınma imkânları ile bebek ölüm hızının azaltılması gibi konular üzerinde durulmuştur.
Türkiye’de 2005 Sonraki Döneminde İzlenen Nüfus Politikası
Türkiye’de 2000’Ii yılların başından itibaren nüfus artış hızının ve doğurganlık oranının düşük değerlere ulaşması ve genel olarak azalma eğiliminde olması nedeniyle gelecekte nüfusla ilgili sorunların yaşanabileceği söylemleri artmıştır.
Bununla birlikte hükümet yetkilileri de nüfus artış hızının arttırılması gerektiğine yönelik söylemlerde bulunmuşlardır. Bu durum nüfus artış hızını arttırmaya yönelik politikalara dönüş yapıldığını göstermiştir.
Ayrıca 2014 yılından sonra yapılan;
- Doğum yapan annelere çocuk sayısına göre maddi destek verilmesi,
- Çalışan anneler için çalışma sürelerinin kısaltılması,
- Doğum izinlerinin artırılması ve bakıcı yardımı yapılması
gibi bazı yasal düzenlemeler de nüfus artış hızını arttırmaya yönelik politikaların izlenmeye başlandığını göstermektedir.
