Biyolojik birikim, besin zincirinde yer alan canlıların, vücutlarından atamadıkları zehirli maddeleri dokularında biriktirmesidir. Bu zehirli maddeler (örneğin ağır metaller, DDT gibi tarım ilaçları) genellikle insan faaliyetleri sonucu çevreye yayılır.

Biyolojik Birikimin Mekanizması

Biyolojik birikim, şu aşamalarla gerçekleşir:

1. Zehirli Maddelerin Ortama Karışması: Sanayi atıkları, tarım ilaçları ve diğer kimyasallar su ve toprağa karışır.
2. Üreticilerde Birikim: Bu zehirli maddeler, üreticiler (bitkiler, algler) tarafından sudan ve topraktan alınır.
3. Besin Zincirinde Aktarım ve Yoğunlaşma: Üreticilerle beslenen otçullar bu maddeleri alır ve vücutlarında biriktirir. Otçullarla beslenen etçiller, birincil tüketicilerin vücudundaki birikmiş zehirli maddeleri de alarak kendi vücutlarında daha yüksek konsantrasyonlarda biriktirir.
4. Üst Basamaklarda Maksimum Birikim: Besin zincirinin en üst basamağındaki son tüketiciler, kendilerinden önceki tüm basamaklardaki zehirli maddelerin birikmiş toplamını taşıdıkları için en fazla etkilenen canlılardır. Bu olaya biyomagnifikasyon da denir.

Biyolojik Birikimin Etkileri

• Canlı Sağlığına Etkileri: Biyolojik birikim, sinir sistemi bozukluklarına, üreme sorunlarına, organ hasarlarına ve hatta canlıların ölümüne yol açabilir. Özellikle besin zincirinin en üstündeki canlılar (kartal, yunus, insan gibi) bu durumdan en çok etkilenir.
• Ekosistem Dengesi Üzerine Etkileri: Zehirli maddelerin artmasıyla bazı türlerin nesli tehlikeye girebilir. Bu durum, ekosistemdeki besin zincirinin ve genel dengenin bozulmasına neden olur.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Soru:

Bir su ekosistemine karışan bir zehirli madde (örneğin cıva), besin zincirindeki hangi canlı grubunda en fazla birikim gösterir?

A) Fitoplanktonlar B) Birincil tüketiciler (otçul balıklar) C) İkincil tüketiciler (etçil balıklar) D) Son tüketiciler (kuşlar veya memeliler) E) Ayrıştırıcılar

Çözüm: Zehirli maddelerin birikimi, besin zincirinde alt basamaklardan üst basamaklara doğru artar. Bu nedenle, besin zincirinin en üst basamağında yer alan son tüketicilerde en fazla birikim görülür.

Doğru Cevap: D

2. Soru:

Aşağıdakilerden hangisi biyolojik birikimi artıran faktörlerden biri değildir?

A) Kirleticilerin suda çözünme yeteneği B) Zehirli maddenin canlı vücudundan atılamaması C) Besin zincirinin uzunluğu D) Zehirli maddenin yağ dokusunda birikmesi E) Canlı türünün metabolizması

Çözüm: Kirleticilerin suda çözünme yeteneği arttıkça, yağ dokusunda birikme eğilimi azalır. Biyolojik birikim ise özellikle yağda çözünen maddelerle ilişkilidir. Bu nedenle suda çözünme yeteneğinin yüksek olması, birikimi artıran bir faktör değildir.

Doğru Cevap: A

3. Soru:

Bir ekosistemde kirliliğe neden olan X, Y, Z ve T canlılarının dokularındaki biyolojik birikim oranı T > Z > Y > X şeklindedir. Buna göre, bu canlılarla ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi kesinlikle doğrudur?

A) X canlısı üreticidir. B) Y canlısı, Z canlısını avlar. C) Z canlısının biyokütlesi, T canlısının biyokütlesinden fazladır. D) T canlısı, X ve Y canlılarıyla beslenir. E) X canlısı en az enerjiye sahiptir.

Çözüm: Biyolojik birikim besin zincirinde yukarıya doğru arttığı için, en fazla birikim T’de, en az birikim ise X’te görülür. Bu, T’nin en üst, X’in ise en alt basamakta olduğunu gösterir. Biyokütle piramidinde ise yukarı çıkıldıkça biyokütle genellikle azaldığı için, Z’nin biyokütlesi T’den fazla olmalıdır.

Doğru Cevap: C

4. Soru:

Aşağıdaki özelliklerden hangisi biyolojik birikimin besin zincirindeki canlılar için en tehlikeli sonucunu ifade eder?

A) Populasyon büyüklüğünün artması B) Enerji akışının hızlanması C) Nesli tükenme tehlikesinin artması D) Canlıların metabolik hızının artması E) Yaşamsal faaliyetlerin kolaylaşması

Çözüm: Biyolojik birikim, zehirli maddelerin canlıların vücudunda artarak birikmesiyle organ yetmezliklerine, üreme sorunlarına ve hastalıklara neden olabilir. Bu durum, özellikle son tüketicilerde popülasyonun küçülmesine ve hatta neslinin tükenme tehlikesiyle karşı karşıya kalmasına yol açabilir.

Doğru Cevap: C

5. Soru:

Bir su ekosistemine DDT karışmıştır. Aşağıda verilen canlılardan hangisinin vücudunda en az DDT birikimi gözlenir?

A) Yılan B) Kurbağa C) Balık D) Suda yaşayan yosunlar E) Balıkçıl kuş

Çözüm: Biyolojik birikim besin zincirinin alt basamaklarında en az, üst basamaklarında ise en fazladır. Suda yaşayan yosunlar (fitoplanktonlar), besin zincirinin ilk basamağını oluşturduğu için en az DDT birikimi bu canlılarda gözlenir.

Doğru Cevap: D

6. Soru:

Bir besin piramidindeki biyolojik birikim ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Piramidin en üst basamağındaki canlılar en çok etkilenir. B) Atılamayan zehirli maddelerin birikimidir. C) Zehirli madde miktarı alt basamaklardan üst basamaklara doğru artar. D) Biyolojik birikimin artması besin piramidinde yukarıya doğru çıkıldıkça biyokütleyi artırır. E) İnsanlar da biyolojik birikimden etkilenebilir.

Çözüm: Biyolojik birikim piramitte yukarıya doğru artarken, biyokütle genellikle azalır. D seçeneği, biyolojik birikim ve biyokütle ilişkisini yanlış ifade etmektedir.

Doğru Cevap: D

7. Soru:

Aşağıdaki maddelerden hangisi biyolojik birikime yol açan başlıca kimyasallardan biri değildir?

A) Cıva B) Kurşun C) DDT D) Karbon E) PCB

Çözüm: Cıva, kurşun ve PCB gibi ağır metaller ile DDT gibi pestisitler biyolojik birikime yol açan başlıca maddelerdendir. Karbon, canlılığın temel yapı taşlarından biri olup, döngüsel olarak ekosistemde bulunur ve biyolojik birikime neden olan zehirli bir madde değildir.

Doğru Cevap: D

8. Soru:

Biyolojik birikim, bir ekosistemdeki canlı türleri için neden büyük bir tehdit oluşturur?

A) Rekabeti azaltarak türler arası dengeyi sağlar. B) Canlıların üreme ve büyüme yeteneklerini olumsuz etkileyebilir. C) Ekosisteme daha fazla enerji girmesini sağlar. D) Birey sayısını artırır. E) Besin zincirini daha karmaşık hale getirir.

Çözüm: Biyolojik birikim, canlıların dokularında biriken zehirli maddeler nedeniyle fizyolojik sorunlara, organ hasarlarına ve üreme bozukluklarına neden olabilir. Bu durum, popülasyonların sağlığını ve devamlılığını doğrudan tehdit eder.

Doğru Cevap: B