Tümleç Eksikliği
Sıralı ya da bağlı cümlelerde ikinci yükleme, gerektiği halde dolaylı tümleç, zarf tümleci ya da edat tümleci getirilmezse birinci cümlenin nesnesi ya da başka bir ögesi bu cümleler için geçerli olur ve anlatım bozukluğu ortaya çıkar.
Birleşik cümlelerde yan cümleciğin nesnesi temel yüklem için ortak olmadığı halde ortak olarak kullanılırsa tümleç eksikliğine yol açabilir.
Tümleç eksikliği, kendi içinde üçe üçe ayrılır:
a) Dolaylı Tümleç Eksikliği
Dolaylı tümleç yer bildiren bir ögedir. Sonunda “-e, -de, -den” eki olan sorular sorularak dolaylı tümleç bulunur.
Soruları: kime, kimde, kimden, neye, nede, neden, nereye, nerede, nereden.
b) Zarf Tümleci Eksikliği
Zaman, durum, miktar belirten bir ögedir.
Zarf tümleci nasıl, ne zaman, niçin, ne kadar sorularıyla bulunur.
c) Edat Tümleci Eksikliği
Amaç, araç anlamı katan bir ögedir.
Sonunda “ile, için” olan sorular sorularak bulunur: ne ile, kim ile, ne için, kim için.
“Herkes”, “hepsi”, “tümü” gibi belgisiz zamirler sadece olumlu cümlelerde; ”hiç kimse”, “kimse”, “hiçbiri” gibi belgisiz zamirler sadece olumsuz cümlelerde tümleç olur.
Örnek: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?
A) Bugün tatil olduğundan sabahleyin geç kalktım.
B) Arkadaşımız, çok çalışkan bir çocuktu.
C) Dün akşam, rüzgâr ortalığı altüst etti.
D) Birbirlerini çok iyi anlar, inanırlardı.
E) Dün gece çok garip bir rüya gördüm.
Çözüm: “Birbirlerini” nesnesi hem “anlar” hem de “inanırlardı” yüklemleri için ortak kullanılmış, ancak ikinci yüklem “inanırlardı” sözcüğüne uymamaktadır. “İnanırlardı” sözcüğünden önce “birbirlerine” sözcüğü getirilmelidir. Cevap D seçeneğidir.
