Biyolojik birikim (biyoakümülasyon) ve biyolojik büyütme (biyomagnifikasyon), çevresel kirleticilerin ekosistemlerde nasıl biriktiğini ve canlıları nasıl etkilediğini açıklayan iki önemli kavramdır. **Biyolojik birikim**, bir canlının dokularında, çevresinden aldığı toksik maddelerin (ağır metaller, pestisitler gibi) zaman içinde artarak birikmesi sürecidir. Bu maddeler genellikle yağda çözünen ve vücut tarafından kolayca dışarı atılamayan maddelerdir. **Biyolojik büyütme** ise, bu birikimin bir adım ötesidir. Kirleticilerin besin zinciri boyunca bir trofik düzeyden bir üst düzeye aktarılırken konsantrasyonlarının her basamakta katlanarak artmasıdır. Enerji akışının aksine, bu maddeler besin zincirinde yukarı çıkıldıkça azalmak yerine, daha yüksek konsantrasyonlara ulaşır. Bu durumun en büyük nedeni, üst düzey tüketicilerin, alt düzeydeki canlıları büyük miktarlarda tüketmesidir. Sonuç olarak, besin zincirinin en üstündeki yırtıcılar, zehirli maddelerin en yüksek seviyelerine maruz kalarak ciddi sağlık sorunları yaşayabilir veya üreme yeteneklerini kaybedebilirler. Bu test, bu süreçleri ve etkilerini daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Aşağıdakilerden hangisi, **biyolojik birikim** için doğru bir tanımdır?
A) Bir ekosistemde maddelerin döngüsel olarak geri kazanılmasıdır.
B) Bir canlının dokularında toksik maddelerin zaman içinde birikmesidir.
C) Bir besin zincirinde zehirli maddelerin konsantrasyonunun azalmasıdır.
D) Enerjinin bir üst trofik düzeye aktarılmasıdır.

Doğru Cevap: B
Çözüm: Biyolojik birikim, bir canlının çevresinden aldığı toksik maddelerin metabolize edilememesi sonucu, vücut dokularında zamanla birikmesidir.

2. Bir göl ekosisteminde, DDT’nin (bir böcek ilacı) konsantrasyonu, aşağıdaki canlıların hangisinde en yüksek seviyede bulunur?
A) Alg
B) Balık
C) Balık yiyen kuş (örn. kartal)
D) Böcek larvaları

Doğru Cevap: C
Çözüm: Biyolojik büyütme nedeniyle, zehirli maddeler besin zincirinin her basamağında birikir ve konsantrasyonları artar. Zincirin en üstünde yer alan kartal gibi canlılar, en yüksek DDT konsantrasyonuna sahip olurlar.

3. Biyolojik büyütmeye neden olan maddelerin en önemli özelliği nedir?
A) Suda kolay çözünmeleri
B) Vücuttan kolayca atılmaları
C) Biyolojik olarak kolay parçalanmaları (biyobozunur olmaları)
D) Yağda çözünmeleri ve biyolojik olarak parçalanamamaları

Doğru Cevap: D
Çözüm: Biyolojik büyütmeye uğrayan zehirli maddeler (ağır metaller, DDT gibi), vücut tarafından dışarı atılamayan ve yağ dokusunda biriken maddelerdir.

4. Aşağıdaki ekosistemdeki besin zincirinde, biyolojik büyütmenin en fazla etki edeceği canlı hangisidir?
Fitoplankton $\rightarrow$ Zooplankton $\rightarrow$ Küçük balık $\rightarrow$ Büyük balık
A) Fitoplankton
B) Zooplankton
C) Küçük balık
D) Büyük balık

Doğru Cevap: D
Çözüm: Biyolojik büyütme, besin zincirinin en üst basamağındaki canlılarda en belirgin şekilde görülür. Büyük balık, zincirin son halkası olduğu için en fazla zehri biriktirir.

5. Biyolojik birikim ve büyütme süreçlerinin, ekosistemdeki hangi süreçle doğrudan ilişkisi vardır?
A) Popülasyon yoğunluğu
B) Madde döngüsü
C) Av-avcı ilişkisi
D) Enerji akışı ve besin zinciri

Doğru Cevap: D
Çözüm: Biyolojik birikim, maddelerin besin zincirindeki enerji akışı yoluyla bir üst basamağa geçmesi ve birikmesi sonucunda meydana gelir.

6. Biyolojik birikim, bir canlının vücudunda hangi organ veya dokularda en fazla görülür?
A) Kaslar
B) Yağ dokusu
C) Kemikler
D) Kan

Doğru Cevap: B
Çözüm: Biyolojik birikime uğrayan maddeler genellikle yağda çözündüğü için, vücutta en çok yağ dokusunda birikirler.

7. Aşağıdaki maddelerden hangisi, biyolojik birikim ve büyütmeye en sık neden olan kirleticilerden biridir?
A) Proteinler
B) Karbonhidratlar
C) Ağır metaller (civa, kurşun)
D) Su

Doğru Cevap: C
Çözüm: Ağır metaller ve DDT gibi pestisitler, biyolojik olarak parçalanamadıkları ve yağda çözündükleri için biyolojik birikime en çok neden olan maddelerdir.

8. Biyolojik büyütmenin, bir besin ağının son tüketicileri üzerindeki en ciddi etkilerinden biri aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yaşam sürelerinin uzaması
B) Üreme yeteneklerinin azalması
C) Vücut ağırlıklarının artması
D) Bağışıklık sistemlerinin güçlenmesi

Doğru Cevap: B
Çözüm: Biyolojik olarak biriken zehirli maddeler, hormonal sistemleri etkileyerek özellikle kuşlarda yumurta kabuklarının incelmesi ve memelilerde kısırlık gibi üreme sorunlarına yol açabilir.

9. Biyolojik birikim kavramı, bir canlının vücudunda kirleticinin nasıl birikmeye başladığını açıklarken, biyolojik büyütme hangi süreci açıklar?
A) Kirleticinin besin zinciri boyunca nasıl transfer olduğunu
B) Kirleticinin vücuttan nasıl atıldığını
C) Kirleticinin suda nasıl çözündüğünü
D) Kirleticinin üreticilere nasıl geçtiğini

Doğru Cevap: A
Çözüm: Biyolojik büyütme, zehirli maddelerin besin zinciri halkaları arasında nasıl birikerek konsantrasyonunun arttığını gösterir.

10. Bir ekosistemdeki biyolojik büyütmeyi önlemek için en etkili yol aşağıdakilerden hangisidir?
A) Son tüketicileri avlamak
B) Besin zincirini kısaltmak
C) Kirletici maddelerin üretimini ve kullanımını kontrol altına almak
D) Ekolojik piramitleri ters çevirmek

Doğru Cevap: C
Çözüm: Biyolojik büyütmenin temel nedeni, çevresel zehirli maddelerdir. Bu maddelerin kaynağında kontrol altına alınması ve kullanımının sınırlandırılması, en etkili önleyici yöntemdir.

11. Biyolojik birikim ve büyütme, bir ekosistemdeki en çok hangi trofik düzeydeki canlıları tehdit eder?
A) Üreticiler
B) Birincil tüketiciler
C) İkincil tüketiciler
D) Son tüketiciler (zirvedeki avcılar)

Doğru Cevap: D
Çözüm: Besin zincirinin en üst basamağında yer alan canlılar, kendilerinden önceki tüm basamaklardaki zehirli maddelerin birikmiş konsantrasyonuna maruz kalırlar.

12. Aşağıdakilerden hangisi biyolojik birikime neden olan maddelerin özelliklerinden biri değildir?
A) Biyobozunurluğunun düşük olması
B) Yağda çözünür olması
C) Canlının vücudunda kolayca depolanması
D) Suda kolayca çözünür olması

Doğru Cevap: D
Çözüm: Suda kolayca çözünen maddeler genellikle vücuttan idrar yoluyla atılır ve yağ dokusunda birikmezler.

13. Bir besin zincirinde biyolojik büyütme, aşağıdaki hangi olgunun bir sonucudur?
A) Enerjinin her basamakta artması
B) Besin zincirinin basit olması
C) Zehirli maddelerin vücutta birikerek konsantrasyonunun artması
D) Canlıların solunum yapması

Doğru Cevap: C
Çözüm: Biyolojik büyütme, toksik maddelerin birikim göstermesi ve beslenme yoluyla bir üst basamağa geçmesiyle meydana gelir.

14. Birincil tüketicilerin vücutlarındaki zehir miktarı 1 birim ise, üçüncül tüketicilerin vücutlarındaki miktar ne kadar olabilir?
A) 1 birimden az
B) 1 birimle aynı
C) 1 birimden fazla
D) Değişkenlik gösterir

Doğru Cevap: C
Çözüm: Biyolojik büyütme nedeniyle, besin zincirinde yukarı çıkıldıkça zehirli maddelerin konsantrasyonu katlanarak artar. Bu nedenle üçüncül tüketicideki miktar, birincil tüketiciden çok daha fazla olacaktır.

15. Biyolojik birikim ve büyütme, en çok hangi ekosistemlerde ve hangi maddelerle ilişkilidir?
A) Kara ekosistemleri ve karbon
B) Sucul ekosistemler ve ağır metaller
C) Orman ekosistemleri ve oksijen
D) Çöl ekosistemleri ve su

Doğru Cevap: B
Çözüm: Sucul ekosistemler, sanayi atıkları ve tarımsal kirlilik yoluyla ağır metaller (civa, kurşun) gibi maddelerin birikimi için hassas ortamlardır ve bu durum biyolojik büyütme örneklerinin çoğunda görülür.