OSMANLILARDA TOPRAK SİSTEMİ
Osmanlı Devleti’nin toprakları üç bölüme ayrılmıştır.
A) Miri Arazi
B) Mülk Arazi
C) Vakıf Arazi
Mülk Arazi
- Öşri
- Haraci
Miri Arazi
- Mukataa
- Ocaklık
- Yurtluk
- Malikane
- Paşmaklık
- Havass-ı Hümayun
- Dirlik =>Has, Zeamet, Tımar => Mustahfaz tımarı, Eşkinci tımarı, Hizmet tımarı
A) MİRİ ARAZİ
Fethedilen topraklar, devletin malı olarak kabul edilirdi. Kullanma hakkının, ekilmek şartıyla halka verilmesi tarımda üretimin sürekliliğini sağlardı.
1. Havass-ı Hümayun toprakları (Mukataa Arazi): Gelirleri doğrudan doğruya devlet hazinesine giren topraklar olup, mukataa ve iltizamyoluyla yönetilirdi.
2. Paşmaklık toprakları: Gelirleri padişah kızlarına ve ailelerine bırakılan topraklardı.
3. Malikane toprakları: Devlet adamlarına hizmetleri karşılığı mülk olarak verilen topraklardı.
4. Yurtluk toprakları: Geliri, sınırları korumakla görevli kimselere verilen topraklardı.
5. Ocaklık toprakları: Geliri, kale muhafızlarına ve tersane giderlerine ayrılan arazilerdi.
6. Dirlik toprakları: Gelirleri, maaş karşılığı olarak devlet memurlarına ve askerlere verilen arazilere “dirlik” denirdi. Dirlikler gelirlerine göre; Has, Zeamet ve Tımar olarak üçe ayrılırdı.
a. Has Topraklar: Birinci dereceden devlet memurlarına verilen ve geliri 100.000 akçeden yukarı olan arazilerdir. Has toprakların sahibi, her 5.000 akçe için bir asker beslerdi.
b. Zeamet Topraklar: İkinci dereceden devlet memurlarına verilen ve geliri 20.000 ile 100.000 akçe arasında olan topraklardır. Zeamet toprakların sahibi de her 5.000 akçe için bir asker beslerdi.
c. Timar Topraklar: Savaşlarda yararlılık gösterenlere ve hizmet karşılığı verilen, geliri 3.000 ile 20.000 akçe arasında olan topraklardır. Timar sahipleri, gelirin her 3.000 akçesi için bir asker beslerdi.
B) MÜLK ARAZİ
Mülkiyeti kişilere ait topraklardır. İki bölümde incelenebilir.
1. Öşriyye (Öşri topraklar): Bu topraklar, fethedildiği zaman Müslümanlara verilmiş veya fethedildiğinde Müslümanlara ait olan topraklardır. Bu gibi topraklar sahiplerinin malı olup, dilediği gibi kullanırlar, satabilirler, vakfedebilirler ya da çocuklarına miras olarak bırakabilirlerdi. Bu toprakların sahipleri arazi vergisi olarak “Çift Resmi”; ürün vergisi olarak da “Öşür Vergisi’ni verirlerdi.
2. Haraciyye (Haraci topraklar): Bu topraklar bir yerin fethinden sonra gayrimüslim halkın elinde bırakılan, onlara mülk olarak verilen topraklardır. Sahipleri, dilediği gibi kullanırlar, satabilirler, vakfedebilirler ya da çocuklarına miras olarak bırakabilirlerdi. Bu toprakların sahipleri arazi vergisi olarak Harac-ı Muvazzaf; ürün vergisi olarak da Harac-ı Mukassem vergisini verirlerdi.
C) VAKIF ARAZİ
Gelirleri; cami, medrese, şifahane, imarethane, kervansaray gibi bilim ve hayır kurumlarının ihtiyaçlarını karşılamak için ayrılan topraklardır.
