Basit bir elektrik devresinde, elektrik akımının geçişine karşı gösterilen zorluğa direnç denir. Bir devredeki ampulün parlaklığı, bu dirençle doğrudan ilişkilidir. Direnç ne kadar büyük olursa, devreden geçen akım o kadar azalır ve ampulün parlaklığı o kadar düşer. Aksine, direnç ne kadar küçük olursa, devreden geçen akım o kadar artar ve ampulün parlaklığı o kadar yükselir.

Reosta (Ayarlanabilir Direnç) Nedir?

Reosta, devredeki toplam direnci isteğimiz doğrultusunda ayarlayabildiğimiz özel bir devre elemanıdır. Reostanın temel çalışma prensibi, elektrik akımının üzerinden geçtiği telin uzunluğunu değiştirmeye dayanır. Akım, reostanın üzerindeki sürgü (hareketli kol) sayesinde, direnç telinin bir kısmını kullanır.

 

Parlaklığa Etkisi Nasıl Gerçekleşir?

1. Sürgüyü Direnci Artıracak Yöne Çekmek: Eğer sürgüyü hareket ettirerek akımın geçtiği telin uzunluğunu artırırsak, devrenin toplam direnci artar. Bu durumda, devreden geçen akım azalır ve ampulün parlaklığı azalır.

2. Sürgüyü Direnci Azaltacak Yöne Çekmek: Eğer sürgüyü hareket ettirerek akımın geçtiği telin uzunluğunu kısaltırsak, devrenin toplam direnci azalır. Bu durumda, devreden geçen akım artar ve ampulün parlaklığı artar.

Özetle, reosta, lambanın parlaklığını kontrol etmek için kullanılır. Günlük hayatta fırınlarda sıcaklık ayarı, ses sistemlerinde ses seviyesi ayarı veya araba farlarının parlaklık ayarı gibi birçok yerde bu ayarlanabilir direnç prensibi kullanılır. Direncin artması parlaklığı azaltır, direncin azalması ise parlaklığı artırır. Bu ilişki, elektrik enerjisinin ışık enerjisine dönüşümünü temelden etkiler.

Çözümlü Test Soruları (6. Sınıf Fen Bilimleri)

 

1. Soru

Basit bir elektrik devresinde bulunan reosta sürgüsü ok yönünde hareket ettiriliyor.

Bu durumda devredeki ampulün parlaklığı nasıl değişir?

A) Parlaklık azalır. B) Parlaklık artar. C) Parlaklık değişmez. D) Önce artar sonra azalır.

Doğru Cevap: A

Çözüm: Reosta sürgüsü (ok yönünde) hareket ettirildiğinde akımın geçtiği direnç teli uzunluğu artar. Direnç uzunluğu arttıkça, devrenin toplam direnci artar. Direnç artınca devreden geçen akım azalır ve sonuç olarak ampulün parlaklığı azalır.

---

2. Soru

Bir öğrenci, devresindeki ampulün daha parlak yanmasını sağlamak istiyor.

Öğrencinin bu amacı gerçekleştirmesi için reosta sürgüsünü hangi yöne hareket ettirmesi gerekir?

A) Direnci artıracak yöne. B) Akımın geçtiği telin uzunluğunu kısaltacak yöne. C) Akımın geçtiği telin uzunluğunu uzatacak yöne. D) Devrenin toplam direncini artıracak yöne.

Doğru Cevap: B

Çözüm: Bir elektrik devresindeki ampulün daha parlak yanması için devredeki toplam direncin azalması gerekir. Reostada direnci azaltmak için sürgü, akımın geçtiği telin uzunluğunu kısaltacak yönde hareket ettirilmelidir.

---

3. Soru

Bir reostanın temel işlevi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Devreden geçen voltajı sabitlemek. B) Elektrik enerjisini ısı enerjisine dönüştürmek. C) Devrenin toplam direncini değiştirerek ampul parlaklığını ayarlamak. D) Devreye sürekli olarak alternatif akım sağlamak.

Doğru Cevap: C

Çözüm: Reosta, hareketli bir sürgü (kol) yardımıyla devrede akımın geçtiği telin uzunluğunu değiştirir. Tel uzunluğunun değişmesi devrenin toplam direncini ayarlar. Dirençteki bu değişiklik, devreden geçen akımı ve dolayısıyla ampulün parlaklığını kontrol etmeye yarar.

---

4. Soru

Aşağıdakilerden hangisi, günlük hayatta ayarlanabilir direnç (reosta) prensibinin kullanıldığı durumlardan biri değildir?

A) Fırınlarda sıcaklık ayarı. B) Radyolarda ses seviyesi ayarı. C) El fenerinde ışık şiddetini ayarlama (bazı modellerde). D) Sabit akımla çalışan kapı zili.

Doğru Cevap: D

Çözüm: Reosta, direnci değiştirerek akımı ve dolayısıyla kontrol edilen gücü/parlaklığı/sesi ayarlar. Fırın, radyo ve ışık şiddetini ayarlayan cihazlarda bu prensip kullanılır. Ancak, kapı zili, sabit bir akım ve dirençle çalışan ve genellikle reosta içermeyen bir devredir.

---

5. Soru

Bir telin direnci, telin uzunluğu ile doğru orantılıdır. Bu bilgiye göre, reostanın çalışma prensibi aşağıdakilerden hangisine dayanır?

A) Akımın geçtiği telin uzunluğunu değiştirmeye. B) Telin cinsini değiştirmeye. C) Telin kesit alanını değiştirmeye. D) Telin sıcaklığını değiştirmeye.

Doğru Cevap: A

Çözüm: Reosta, direncin tel uzunluğu ile doğru orantılı olma özelliğini kullanır. Reosta üzerindeki sürgü hareket ettirilerek, elektrik akımının üzerinden geçmek zorunda olduğu telin uzunluğu değiştirilir. Bu uzunluk değişimi de devrenin toplam direncini ayarlar.

---

6. Soru

Bir elektrik devresinde reosta sürgüsü, ampulün parlaklığının azalmasına neden oluyor.

Bu durumda, reosta sürgüsünün hareket yönü hakkında ne söylenebilir?

A) Akımın geçtiği telin uzunluğunu kısaltacak yöne hareket etmiştir. B) Devrenin toplam direncini artıracak yöne hareket etmiştir. C) Reostanın devredeki etkinliğini azaltacak yöne hareket etmiştir. D) Pilin voltajını düşürecek yöne hareket etmiştir.

Doğru Cevap: B

Çözüm: Ampul parlaklığının azalması, devreden geçen akımın azaldığı anlamına gelir. Akımın azalması için devrenin toplam direncinin artması gerekir. Reosta sürgüsü, akımın geçtiği telin uzunluğunu uzatarak toplam direnci artıracak yöne hareket etmiştir.

---

7. Soru

Aşağıdaki durumlardan hangisinde ampul en parlak yanar?

A) Reosta sürgüsünün direnç telinin tam ortasında olduğu durum. B) Reosta sürgüsünün, akımın geçtiği telin en uzun olduğu konuma ayarlandığı durum. C) Reosta bağlantısının devreden tamamen çıkarıldığı durum. D) Reosta sürgüsünün, akımın geçtiği telin en kısa olduğu konuma ayarlandığı durum.

Doğru Cevap: D

Çözüm: Bir ampulün en parlak yanması için, devrenin toplam direncinin en az olması gerekir. Reosta, akımın geçtiği telin uzunluğunu en aza indirdiğinde (kısalttığında), devrenin toplam direnci minimuma iner ve ampul en parlak şekilde yanar.