Dünya’nın oluşumundan günümüze kadar yaklaşık 5 milyar yıl geçtiği tahmin edilmektedir. Bu zaman dilimi içinde gerçekleşen olayları kapsayan dönemlere jeolojik zamanlar adı verilmektedir.

İlkel Zaman (Arkeozoik)

– Zamanın sonlarına doğru ilk tek hücreli canlılar ortaya çıktı. (Bakteriler, Algler)
– En eski kıvrımlarla, kıta çekirdekleri oluşmuştur. (Sibirya, Baltık, Kanada)

I. Zaman (Paleozoik)

– Türkiye’de (Zonguldak) ve daha birçok ülkede gür bitki toplulukları kömürleşerek taş kömürü yataklarını oluşturmuştur.
– Kıta çekirdekleri bu kıvrımların eklenmesiyle büyümüştür.
– Dünyanın çeşitli yerlerinde Kaledonya ve Hersinya kıvrımları oluşmuştur. Ural-Altay dağları bu kıvrımlar içerisindedir.

II. Zaman (Mezozoik)

– Alp kıvrımlarına hazırlık dönemidir.
– Yer kabuğu parçalanarak kıtalara, okyanuslara bölünmeye başlamıştır.
– Büyük ölçüde jeosenklinallerde tortulaşma ve birikimler oluşmuştur.

III. Zaman (Neozoik)

– Zamanın sonlarında bugünkü hayvan ve bitki türleri ana çizgileriyle ortaya çıkmıştır.
– Türkiye’deki linyit, petrol, tuz ve borasit yatakları oluşmuştur.
– Şiddetli volkanik olaylar, depremler görülmüştür.
– Epirojenik olaylar sonucunda karalar ve Türkiye bugünkü şekillerini almaya başlamıştır.
– Hint ve Atlas okyanusları ortaya çıkmıştır.
– Türkiye ve Dünyada şiddetli kıvrılmalar meydana gelmiş, bu dönemde Alp-Himalaya dağları oluşmuştur. Türkiye’deki Toros ve Kuzey Anadolu Dağları da bu dönemde oluşmuştur.

IV. Zaman (Antropozoik) (Buzul Çağı)

– İnsan ortaya çıkmıştır.
– Çanakkale ve İstanbul boğazları ile Egeid karası çökerek Ege Denizi oluşmuştur.
– Epirojenik hareketler görülmüştür. Deniz ve karaların seviyelerinde değişmeler meydana geldi.
– Büyük iklim değişmeleri, şiddetli soğuma ve buzullaşmalar oldu.

V. Zaman (Buzul Çağı Sonrası)

– Hayvanlar evcilleştirilip kültür bitkileri yetiştirilmeye başlanmıştır.
– Deniz seviyeleri şimdiki seviyesine inmiştir.
– Buzul çağı sona ermiş, bugünkü iklim koşulları oluşmuştur.

Jeolojik zamanlar, kendi içlerinde daha küçük dönemlere de ayrılabilir. Örneğin, Paleozoyik Zaman, Kambriyen, Ordovisyen, Silüriyen, Devoniyen, Karbonifer ve Permiyen dönemlerine ayrılır.

Jeolojik zamanların belirlenmesinde, fosil kayıtları önemli bir rol oynar. Fosiller, geçmişte yaşamış canlıların kalıntılarından oluşur. Fosiller, jeolojik zamanların belirlenmesinde, o dönemde yaşamış canlıların türlerini, özelliklerini ve dağılışlarını belirlemede kullanılır.

Jeolojik zamanlar, kayaçlar ve jeolojik olaylar gibi verilere de dayanarak belirlenir. Kayaçlar, yeryüzünde bulunan ve oluşumları jeolojik zaman ölçeğinde incelenen doğal oluşumlardır. Jeolojik olaylar, yeryüzünde meydana gelen ve jeolojik zaman ölçeğinde incelenen olaylardır.

Jeolojik zamanlar, günümüzdeki yeryüzünün oluşumunu ve gelişimini anlamamıza yardımcı olur. Jeolojik zamanların bilgisi, yer şekillerinin oluşumunu, iklim değişimlerini, mineral ve enerji kaynaklarının oluşumunu ve dağılışlarını anlamamıza yardımcı olur.

NOT: Jeolojik Zamanlar tablosu değerlendirilirken, cümlelerin alttan yukarıya doğru okunması kronolojiye daha uygun bir değerlendirmedir.

ÇÖZÜMLÜ TEST SORULARI

1. Aşağıdaki jeolojik zamanlardan hangisinde ilk kıta çekirdekleri (kratonlar) oluşmuştur?
A) Senozoik
B) Mezozoik
C) Paleozoik
D) Prekambriyen
E) Kuvaterner

Çözüm: İlk kıta çekirdekleri Prekambriyen zamanında oluşmuştur. Bu dönem Dünya’nın en uzun jeolojik zamanıdır.
Doğru Cevap: D

2. Hangisi Paleozoik zamanın önemli olaylarından biri değildir?
A) İlk balıkların ortaya çıkışı
B) Pangea kıtasının oluşumu
C) İlk sürüngenlerin görülmesi
D) Alp-Himalaya kıvrım sisteminin oluşumu
E) Karbonifer döneminde kömür yataklarının oluşumu

Çözüm: Alp-Himalaya kıvrım sistemi Senozoik zamanda oluşmuştur. Diğer seçenekler Paleozoik’e aittir.
Doğru Cevap: D

3. Dinozorların yaygın olduğu ve Kretase-Tersiyer yok oluşuyla sona eren jeolojik zaman hangisidir?
A) Permiyen
B) Jura
C) Trias
D) Mezozoik
E) Paleozoik

Çözüm: Dinozorlar Mezozoik zamanda (Trias, Jura, Kretase dönemlerinde) yaygındı ve bu zamanın sonunda yok oldular.
Doğru Cevap: D

4. Aşağıdakilerden hangisi Senozoik zamanın özelliklerinden biri değildir?
A) Alp orojenezinin gerçekleşmesi
B) İnsanın ortaya çıkışı
C) Atlas ve Hint okyanuslarının oluşumu
D) Petrol yataklarının büyük kısmının oluşumu
E) Buzul çağlarının yaşanması

Çözüm: Petrol yataklarının büyük kısmı Mezozoik zamanda oluşmuştur.
Doğru Cevap: D

5. Kuvaterner döneminin önemli olayları arasında hangisi yer almaz?
A) Buzul çağlarının yaşanması
B) İnsanın evrimleşmesi
C) Epirojenik hareketlerin yoğunlaşması
D) İlk çiçekli bitkilerin ortaya çıkışı
E) Deniz seviyesindeki değişimler

Çözüm: İlk çiçekli bitkiler Mezozoik zamanda ortaya çıkmıştır.
Doğru Cevap: D

6. Hangisi Mezozoik zamanın Trias döneminin özelliklerindendir?
A) İlk memelilerin ortaya çıkışı
B) Pangea’nın parçalanmaya başlaması
C) Kuşların evrimleşmesi
D) İlk çiçekli bitkiler
E) T-Rex gibi büyük dinozorlar

Çözüm: Trias döneminde Pangea parçalanmaya başlamış ve ilk memeliler ortaya çıkmıştır.
Doğru Cevap: A