Maddelerin ısı alarak hacminin ve boyutlarının artmasına genleşme, ısı kaybederek hacminin ve boyutlarının azalmasına ise büzülme denir. Genleşme ve büzülme, maddelerin taneciklerinin hareketiyle ilgilidir. Isı alan tanecikler daha hızlı hareket ederek birbirinden uzaklaşır ve madde genleşir. Isı veren tanecikler ise yavaşlayarak birbirine yaklaşır ve madde büzülür. Genleşme ve büzülme, katı, sıvı ve gaz halindeki tüm maddelerde görülür. Bu olaylar, günlük yaşamımızda birçok alanda (örneğin tren raylarının aralık bırakılması, elektrik tellerinin sarkması) gözlemlenir ve mühendislik alanında dikkate alınır.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Maddenin ısı alarak hacminin artması olayına ne ad verilir?

A) Büzülme B) Yoğunlaşma C) Genleşme D) Erime

Çözüm: Maddelerin ısı alarak boyutlarının ve hacminin artması olayına genleşme denir. Doğru Cevap: C

2. Aşağıdaki maddelerden hangisi ısıtıldığında en fazla genleşir?

A) Katı B) Sıvı C) Gaz D) Hepsi eşit genleşir.

Çözüm: Gaz halindeki maddelerin tanecikleri arasındaki boşluklar çok fazla olduğu için, ısıtıldıklarında en çok genleşen haldir. Doğru Cevap: C

3. Tren raylarının yazın uzamaması için aralarında boşluk bırakılması, hangi fiziksel olaya örnektir?

A) Büzülme B) Genleşme C) Kırılma D) Erime

Çözüm: Yazın artan sıcaklıkla birlikte tren rayları genleşir. Bu genleşme payını sağlamak için raylar arasında boşluk bırakılır. Doğru Cevap: B

4. Aşağıdakilerden hangisi büzülme olayına örnektir?

A) Yazın elektrik tellerinin sarkması B) Termometre içindeki cıvanın yükselmesi C) Kışın elektrik tellerinin gerginleşmesi D) Sıcak bir topun patlaması

Çözüm: Kışın havanın soğumasıyla birlikte elektrik telleri ısı kaybeder ve büzülerek gerginleşir. Doğru Cevap: C

5. Genleşme ve büzülme olayları maddenin hangi özelliğinin değişmesiyle ilgilidir?

A) Kütlesi B) Hacmi C) Rengi D) Yoğunluğu

Çözüm: Genleşme ve büzülme, maddenin hacmindeki artış veya azalışla ilgili olaylardır. Kütleleri ise değişmez. Doğru Cevap: B

6. Aşağıdakilerden hangisi genleşmenin temel nedenidir?

A) Taneciklerin birbirine yaklaşması B) Taneciklerin birbirinden uzaklaşması C) Maddenin katı hale geçmesi D) Maddenin gaz hale geçmesi

Çözüm: Bir maddeye ısı verildiğinde taneciklerin kinetik enerjisi artar ve tanecikler birbirinden uzaklaşarak hacim artışına (genleşmeye) neden olur. Doğru Cevap: B

7. Genleşme ve büzülme, maddelerin hangi hallerinde gerçekleşir?

A) Sadece katı ve sıvı B) Sadece katı ve gaz C) Sadece sıvı ve gaz D) Katı, sıvı ve gaz

Çözüm: Tüm maddeler ısı aldığında genleşir, ısı verdiğinde büzülür. Bu, maddenin üç halinde de görülen bir özelliktir. Doğru Cevap: D

8. Bir demir parçasının genleşme miktarı nelere bağlıdır?

A) Sadece kütlesine B) Sadece ısıtıldığı süreye C) Maddenin cinsine ve sıcaklık değişimine D) Sadece hacmine

Çözüm: Genleşme miktarı, maddenin cinsine (demirin genleşme katsayısı farklıdır) ve sıcaklıkta meydana gelen değişime bağlıdır. Doğru Cevap: C

9. Sıcak bir yaz gününde araba lastiklerinin içindeki havanın basıncının artması, hangi fiziksel olayla açıklanabilir?

A) Büzülme B) Yoğunlaşma C) Genleşme D) Erime

Çözüm: Sıcaklık artınca lastiğin içindeki hava genleşir ve lastiğe daha fazla basınç uygular. Doğru Cevap: C

10. Bimetal (iki farklı metalin birleştirilmesi) şeritler, ısıtıldığında bükülür. Bunun sebebi nedir?

A) Bimetal şeritlerin birinin genleşmemesi B) Metallerin büzülme farkından dolayı C) Metallerin genleşme katsayılarının farklı olması D) Metallerin genleşmemesi

Çözüm: İki farklı metalin genleşme katsayıları farklı olduğu için, ısıtıldıklarında biri diğerinden daha fazla uzar ve bu da bimetal şeridin bükülmesine neden olur. Doğru Cevap: C

11. Genleşme ve büzülme olaylarında maddenin hangi özelliği değişmez?

A) Hacim B) Boyut C) Kütle D) Yoğunluk

Çözüm: Isıtma veya soğutma sırasında maddenin hacmi değişse de, içerdiği madde miktarı (kütlesi) değişmez. Doğru Cevap: C

12. Bir termometre, sıcaklık ölçümünü hangi olaya dayanarak yapar?

A) Sıvının büzülmesine B) Sıvının genleşmesine C) Sıvının donmasına D) Sıvının kaynamasına

Çözüm: Termometre içindeki sıvı (cıva veya alkol) sıcaklık arttıkça genleşir ve yükselir, azaldıkça büzülür ve alçalır. Bu sayede sıcaklık ölçümü yapılır. Doğru Cevap: B

13. Bir demir kapı, soğuk bir günde kapandığında neden sıkışır?

A) Kapı genleştiği için B) Kapı büzüldüğü için C) Kapının ağırlığı arttığı için D) Kapının rengi değiştiği için

Çözüm: Soğuk havada kapı, ısı kaybederek büzülür ve bu da onun kapı yuvasında sıkışmasına neden olabilir. Doğru Cevap: B

14. Gazlar neden katı ve sıvılardan daha fazla genleşir?

A) Daha yavaş hareket ettikleri için B) Tanecikleri arasındaki boşluklar daha az olduğu için C) Tanecikleri arasındaki boşluklar çok fazla olduğu için D) Sadece ısı verdiklerinde genleştikleri için

Çözüm: Gaz tanecikleri arasında çok fazla boşluk olduğu için, ısı aldıklarında bu boşluklar daha da artarak genleşme miktarı diğer hallere göre daha fazla olur. Doğru Cevap: C

15. Aşağıdaki olaylardan hangisi genleşme veya büzülme ile ilgili değildir?

A) Gözlük camının çatlaması B) Kışın musluk borularının patlaması C) Bir bardak suyun kaynaması D) Sıcak içecek konulan bardağın çatlaması

Çözüm: Bir bardak suyun kaynaması, hal değişimidir. Diğer seçenekler ise genleşme ve büzülmeyle ilgili olaylardır. Doğru Cevap: C