Türkiye’nin Ulaşım Türleri
Tarih boyunca birçok medeniyetin kurulup geliştiği bir coğrafya olan günümüzdeki Türkiye toprakları sahip olduğu önemli jeopolitik konumu nedeniyle ulaşım konusunda oldukça zengin izler barındırmaktadır. Türkiye toprakları geçmiş dönemlerde önemli ticaret yolları olan İpek Yolu, Baharat Yolu ve Kral Yolu rotası üzerinde yer almıştır. Günümüzde de deniz, hava ve kara yolları ile boru hatları açısında Türkiye, önemli bir ulaşım güzergâhı durumundadır.
Türkiye’de Kara Yolu Ulaşımı
- 1950’li yıllara kadar kara yolu yapımında önemli bir ilerleme sağlanamamış ve kara yolu ağı oldukça kısıtlı kalmıştır.
- 1950 yılında Karayolları Genel Müdürlüğü kurularak ülke çapında yol planlama, etüt ve proje çalışmalarına başlanmıştır.
- Karayolları Genel Müdürlüğünün kurulmasından sonra kara yolu çalışmaları hız kazanmıştır. Özellikle 1960’lı yıllardan itibaren ülkedeki motorlu taşıtların artmasıyla kara yollarının yapımı da artmıştır.
- Son dönemlerde hava yolu ve demir yolu ulaşımında yaşanan gelişmelere bağlı olarak yolcu taşımacılığında kara yolunun payın da azalma olmuş ancak hâlen özellikle yolcu taşımacılığında en önemli pay kara yollarına aittir.
- Türkiye dağlık ve engebeli arazi yapısına sahip olması nedeniyle genellikle kara yollarının yapım maliyeti yüksektir.
- Son dönemlerde yapılan çalışmalar sonucunda ülke genelinde kara yollarının kalitesi artmış ve ulaşım ağı genişlemiştir.
Türkiye’de Demir Yolu Ulaşımı
- Türkiye’deki ilk demir yolu hattı 1866’da İzmir —Aydın arasında yapılmıştır.
- 1870’te İstanbul’u Avrupa’ya bağlayan demir yolu inşasına başlanmış, 1886’da İstanbul — Viyana bağlantısı sağlanmıştır.
- 1860 – 1922 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu’nda Hicaz, Şam, Rumeli de dahil olmak üzere 8.000 km’lik demir yolu yapılmıştır.
- Cumhuriyet döneminde bu demir yollarından 4138 km’si ülke sınırları içinde kalmış olup 3783 km’si yabancı şirketler tarafından işletilmekteydi.
- 1924 — 1938 arasında yeni demir yolları yapılarak 4138 km olan demir yolu uzunluğu 6692 km’ye çıkarılmıştır.
- 1939 — 1945 arası II. Dünya Savaşı yıllarında ise sadece 201 km demir yolu yapılabilmiştir.
- 1950’li yıllardan itibaren kara yollarına ağırlık verilmesi nedeniyle bu dönemden sonra demir yolu ağı yeterli düzeyde gelişme gösterememiştir.
- Türkiye’de dağların genellikle doğu — batı doğrultusunda uzanması nedeniyle demir yolu hatları da genellikle doğu – batı doğrultusunda gelişmiştir.
- Yer şekillerinin etkisi nedeniyle Türkiye’de Güneybatı Anadolu ile Doğu Karadeniz Bölümü’nde demir yolu ulaşımı yoktur. Türkiye’de demir yollarının 1955’te yolcu taşıma oranı % 22, yük taşıma oranı % 61 iken, sonraki dönemlerde demir yollarına yeterli yatırım yapılmaması nedeniyle bu oran oldukça azalmıştır.
- Demir yolunun diğer ulaşım seçeneklerine göre daha güvenilir ve konforlu olması, zamanı daha etkin biçimde kullanmayı sağlaması son dönemde hızlı tren hatlarına ayrı bir önem verilmesine neden olmuştur.
- Türkiye’de de 2000’li yıllardan itibaren demir yollarına önem veren ulaştırma politikalarının geliştirmesiyle öncelikle yolcu potansiyeli ve nüfus miktarı bakımından büyük olan kentleri birbirine bağlayacak hatlarda hızlı tren yapılması için çalışma başlatılmıştır.
- Demir yollarının modernleştirilmesi kara yollarının yükünü de azaltacağından demir yollarında mutlaka daha fazla yenilikler yapılmalıdır.
- 2013 yılının 29 Ekim günü hizmete açılan Marmaray da raylı taşımacılık açısından ve dünyanın en büyük su altı ulaşım sistemleri arasında olması nedeniyle büyük önem taşımaktadır.
Türkiye’de Deniz Yolu Ulaşımı
- Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olması ve iki önemli boğaza sahip olması, ülkenin denizcilik alanında gelişmesi açısından büyük önem taşımaktadır.
- Cumhuriyet’in ilk yıllarında deniz yolu taşımacılığı yaygın idi.
- Kara ve demir yollarının hızla gelişmesi bu sektörü önemli ölçüde etkilemiştir.
- Deniz yolu ulaşımı yol yapım maliyetinin olmaması, bir defada çok miktarda yük taşınabilmesi gibi nedenlerle diğer ulaşım türlerine göre daha ekonomik bir ulaşım türüdür.
- Deniz yolu ulaşımı özellikle yük taşımacılığı açısından önemli bir yere sahiptir.
- Türkiye’de deniz yolu ulaşımı istenilen düzeyde gelişme gösterememiştir. Çünkü deniz yollarının gelişimi limanların hinterlandının gelişmişliğine bağlıdır. Türkiye’deki çoğu limanın ard bölgesi ile olan ulaşım ağı yeterli düzeyde gelişmemiştir. Bu nedenle de deniz yolu ağı yeterli gelişme gösterememiştir.
- Türkiye’de geniş hinterlanda sahip başlıca limanlar; İstanbul, İzmir ve Mersin limanlarıdır. Bu limanlar özellikle yurtdışından gelen malların ve yurt dışına ihraç edilen malların toplandığı başlıca merkezlerdir.
- Mersin Limanı son yıllarda hızla gelişen, bölgenin ve Orta Doğu’nun en önemli uğrak limanlarından biridir.
- Orta Karadeniz’in ve Karadeniz Bölgesi’nin en büyük limanı ise Samsun Limanı’dır. Zonguldak ve Ereğli ile Trabzon önem bakımından Samsun’dan sonra gelir ve bu limanları Giresun ve Ordu limanları izler.
- Alanya, Kemer, Fethiye, Marmaris, Bodrum, Kuşadası ve Çeşme ise yat limanları olarak önem taşımaktadır.
- Başta Marmara Denizi olmak üzere birçok denizden şehirler arası yolcu taşımacılığında da deniz yolları önemli paya sahiptir. Aynı zamanda birçok bölgede arabalı vapurlar ile kara yolları arasındaki bağlantılar deniz yolu üzerinden sağlanmaktadır.
- Türkiye’de başta İstanbul, Çanakkale ve İzmir olmak üzere denize kıyısı bulunan kentlerde şehir içi ulaşımda da deniz yolu önemli bir ulaşım türüdür.
- Alanya, Kemer, Fethiye, Marmaris, Bodrum, Kuşadası ve Çeşme ise yat limanları olarak önem taşımaktadır.
Türkiye’de Hava Yolu Ulaşımı
Kara yolu ve demir yolu seyahatlerinin ülkemizde çok uzun zamanda gerçekleşmesi ve yorucu olması nedeniyle hava ulaşımı giderek önem kazanmakta ve gelişmektedir.
- Türkiye’de hava ulaşımı özellikle II. Dünya Savaşı’ndan sonra gelişmiştir. 1960’lardan itibaren modern uçakların alınması, 1980’den sonra özel havacılık şirketlerinin sayısının hızla artması, yabancı turistlerin genellikle hava yollarını tercih etmesi hava yollarının önemini arttırmıştır.
- 1933 yılında 5 uçak ile kurulan Türk Hava Yolları günümüzde 300’den fazla uçağa sahip dünyanın önde gelen hava yolu firmalarından biri durumundadır.
- Özellikle son dönemlerde hava yollarının yolcu taşımacılığındaki payı önemli ölçüde artmıştır. Günümüzde gerek yurt içi gerekse de yurt dışı seyahatlerde hava yolu ulaşımı tercihi önemli oranda artış göstermektedir.
- Türkiye’de son yıllarda yapılan çalışmalar neticesinde birçok ilde hava limanı kurulmuştur. Bu durum hava yolu ulaşımının gelişmesinde büyük katkı sağlamıştır.
- Türkiye’de hava yolu trafiği açısından en yoğun olan yer İstanbul’dur.
- Yaz dönemlerinde ise yurt dışından gelen turistlere bağlı olarak İzmir, Muğla, Antalya ve Bodrum havaalanlarında yoğunluklar artmaktadır.
- İstanbul’da açılan Yeni İstanbul Havaalanı hem yolcu kapasitesi hem teknolojik altyapı bakımından dünyanın önde gelen havaalanlarından biri durumundadır. Bu havaalanın açılmasıyla özellikle aktarmalı yolculuklarda da İstanbul’un önemli bir merkez hâline gelmesi beklenmektedir.
Türkiye’de Boru Hatları
Günümüzde petrol ve doğal gaz kaynaklarının taşınmasında kullanılan en güvenli ve hızlı ulaşım yolu boru hatlarıdır. Türkiye bulunduğu coğrafi konum itibari ile zengin petrol ve doğal gaz kaynaklarına sahip alanlar ile bu kaynakların yoğun olarak kullanıldığı sanayileşmiş ülkeler arasında bir köprü görevindedir. Bu nedenle uluslararası petrol ve doğal gaz taşımacılığı amacıyla kullanılan pek çok boru hattı Türkiye toprakları üzerinden geçmektedir.
Türkiye’de yer alan başlıca petrol ve doğal gaz boru hatları şunlardır:
- Irak – Türkiye Ham Petrol Boru Hattı
- Bakü – Tiflis – Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı (BTC)
- Türkiye – Yunanistan Doğal Gaz Boru Hattı (lTG)
- Rusya – Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı (Batı Hattı)
- Bakü – Tiflis – Erzurum Doğal Gaz Boru Hattı (BTE)
- Rusya – Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı (Mavi Akım)
- Trans »Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi (TANAP)
