Osmanlı Devleti’nde Üretim Yapısı

İhtiyaç duyulan her türlü malın karşılanması için Osmanlı Devleti, tarımsal ve sınai üretime önem vermiştir.

Tarımsal üretim tımar sistemi çerçevesinde, sınai üretim de loncalarca gerçekleştirilmiştir.

Üretim Faaliyetleri

Zirai Üretim

Zirai faaliyetler tımar sistemi çerçevesinde sürdürülmüştür. Hububat üretimi önemsenmiş ve şehirlerin çevresinde bağcılık, bahçecilik ve sebzecilik yapılmıştır. Sulama sistemleri önemsenmiş ve kendi imkanlarıyla sulama sağlayan çiftçiler veya bahçeciler yarı öşür (%5) vergi ödemişlerdir.

Sınai Üretim

Osmanlı Devleti’nde sanayi, küçük işletmelerden oluşan ve “lonca” adı verilen esnaf teşkilatının elindedir. Her loncada aynı mesleğe mensup insanlar bir araya gelmiş ve loncalar kendi içlerinden reislerini seçmişlerdir. Loncalar, üretilen malın miktarı, kalitesi ve fiyatının belirlenmesinde söz sahibidir.

• Üretim ve tüketim arasındaki dengeyi gözeten Osmanlı Devleti’nde, ihtiyaç duyulan malların ithalatına izin verilirken; yurt içi ihtiyaçları karşılayan malların fazlasının ihracatına da engel olunmamıştır.
• Osmanlı Devleti’nde ihtiyaç malları ve hammaddeler şehirlerdeki “Kapan” adı verilen toptancı haline getirilmiş;
• “Kapan Emini” denilen görevlilerce eşit olarak satıcılara ya da imalatçılara dağıtılmıştır.
• Böylece bir malın üretim safhasından satış noktalarına kadar tek elden dağıtımı sağlanmış, aracısız olarak tüketiciye ulaştırılarak fiyat artışları engellenmiştir.
• Ayrıca, bölgedeki arz — talep dengesine göre fazla gelen ürünler ihtiyacı olan diğer eyalet ve sancaklara gönderilmiştir.
• Ziraat, madencilik, sanayi, ticaret ve esnaflıkta kaynakların bölüşümü ve kullanımında “eşitlikçi” bir anlayışı önemseyen Osmanlı Devleti, bütün bu sektörlerde büyük farklılaşmaların oluşmamasına ve mümkün olduğu kadar eşitliğe yakın dağılıma önem vermiştir.

Bursa Belediye Kanunu’ndan(1502)
İktidar sahibi padişahtan gelen emirde:

• Bursa’da olan iş adamları ve bilirkişilerin hazır bulundurulup her alanda alınan, satılan ve işlenen şeylerin tümüne konulmuş ve uzun zamandan beri geçerli narhlar tespit edilerek ayrıntılı bir defter hazırlanması, narhlarda değişiklik yapılan hususların zaman geçirilmeden deftere yazılıp gönderilmesi istenmekte…
• … Narhların durumu soruldukça bütün narhların beş altı yıldan beri tamamen değiştiği, bozulduğu ve narhla katiyen amel edilmediği tespit edilmiştir.
• Mutfak tuzu bol olduğu vakitlerde dört okkası bir akçaya olup azaldığında üç okkası ve kışın iki okkası bir akçaya olacak.
• Çilingirlerle ilgili araştırma yapıldığında eski narhı uyguladıkları görüldüğünden olduğu gibi bırakıldı..

Çözümlü Test Soruları

1. Soru:

Osmanlı Devleti’nde tarımsal üretimin temelini oluşturan ve devletin ana gelir kaynaklarından biri olan sistem aşağıdakilerden hangisidir?
A) Lonca Teşkilatı
B) Tımar Sistemi
C) İltizam Sistemi
D) Gedik Usulü

Çözüm:
Doğru cevap B) Tımar Sistemi‘dir. Tımar sistemi, toprağın işlenmesi ve vergilerin toplanması üzerine kurulu bir düzendi. Devlet, toprağı işleyen köylüye “reaya” denirdi ve sipahiler de bu sistem içinde görev alırdı.

---

2. Soru:

Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nde üretim yapısını doğrudan etkileyen faktörlerden biri değildir?
A) Coğrafi keşifler
B) Kapitülasyonlar
C) Lale Devri yenilikleri
D) Devşirme Sistemi

Çözüm:
Doğru cevap D) Devşirme Sistemi‘dir. Devşirme sistemi, askerî ve idari personel yetiştirmek için kullanılan bir yöntemdi ve üretim yapısıyla doğrudan ilgisi yoktu. Diğer seçenekler (coğrafi keşifler, kapitülasyonlar, Lale Devri) ekonomiyi ve üretimi etkilemiştir.

---

3. Soru:

Osmanlı Devleti’nde esnaf örgütlenmesinin temelini oluşturan ve üretim kalitesini denetleyen yapı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ahilik Teşkilatı
B) Divan-ı Hümayun
C) Enderun Mektebi
D) Meclis-i Mebusan

Çözüm:
Doğru cevap A) Ahilik Teşkilatı‘dır. Ahilik, Anadolu’da esnaf ve zanaatkârların dayanışmasını sağlayan, üretim standartlarını belirleyen ve meslek ahlakını düzenleyen bir teşkilattı.

---

4. Soru:

Osmanlı Devleti’nde “iltizam sistemi” ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Vergi toplama işinin belirli bir bedel karşılığında kişilere devredilmesidir.
B) Toprağın miras yoluyla bölünmesini engellemek için uygulanmıştır.
C) Sadece tarım ürünlerinin satışında kullanılan bir sistemdir.
D) Lonca teşkilatının bir parçası olarak gelişmiştir.

Çözüm:
Doğru cevap A) Vergi toplama işinin belirli bir bedel karşılığında kişilere devredilmesidir. İltizam sistemi, devletin vergi gelirlerini peşin alarak, vergi toplama yetkisini mültezimlere devretmesiydi. Bu sistem zamanla halka ağır yük getirmiştir.

---

5. Soru:

17. yüzyıldan itibaren Osmanlı tarım ekonomisinin bozulmasında aşağıdaki faktörlerden hangisi en çok etkili olmuştur?
A) Tımar sisteminin bozulması ve toprakların miri statüsünün kaybolması
B) Kapitülasyonların ticaret üzerindeki olumsuz etkileri
C) Avrupa’da Sanayi Devrimi’nin başlaması
D) Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması

Çözüm:
Doğru cevap A) Tımar sisteminin bozulması ve toprakların miri statüsünün kaybolması‘dır. Tımar sisteminin çökmesiyle birlikte, toprakların kontrolü kaybedilmiş, üretim düşmüş ve ekonomi zayıflamıştır. Diğer seçenekler de etkili olsa da en doğrudan etki tımar sisteminin bozulmasıdır.