Orta Çağ’da Ticaret
Orta Çağ’da ticaret uzun mesafelerde yapılmıştır. Bu nedenle Çin, Hindistan, İran, Suriye, Anadolu ve Karadeniz’in Kuzey kıyıları dünyanın önemli ticaret merkezleri haline gelmişti.
. İslamiyet’in doğduğu Mekke ile İslam Devleti’nin kurulduğu Medine ticaret merkezleri idi. İslam fetihleriyle birlikte Suriye, Mısır, İran, Kuzey Afrika ve Endülüs’teki şehirler ticaret merkezleri haline gelmiştir. İmalata ve ticarete dayalı ekonomik yapı İslam ülkelerinde her türlü mal değişiminin, bilgi alış – verişinin ve kültürel etkileşimin olduğu büyük metropoller ortaya çıkmıştır. Uzak Doğu ve İslam ülkelerindeki ekonomik canlılığa karşılık Orta Çağ’da Avrupa’da ticari hayatta gerileme olmuştur. Bu duruma,
— Kavimler Göçü’nün yıkıcı etkileriyle şehirlerdeki nüfusun azalması ve dışa kapalı köy hayatının yaygınlaşması,
— Roma İmparatorluğu’nun merkezi otoritesini yitirmesine bağlı olarak güvenlik sorununun derinleşmesi durumları etkili olmuştur.
IX. yüzyıldan itibaren İtalya’daki tüccar şehir devletlerinde (Venedik – Cenova) ticari canlılığa Hindistan’ın baharatları, Çin’in porselenleri, Bizans’ın ipeksi kumaşları etkili olmuştur.
Orta ve İç Asya’daki Türk devletlerinde ticaret, genellikle malın başka bir mal ile değişimi anlamına gelen takas usulü ile yapılıyordu. Türkler; Bizans, Çin ve İran gibi komşu ülkelerle yaptıkları ticarette ödeme aracı olarak parayı da kullanmışlardı. Satir adı verilen ve diske benzeyen bu paralar gümüş madeninden basılmıştır.
Ticaret Yolları
Kral Yolu
Anadolu yollarının altın çağı, Pers imparatoru Darius’un yaptırdığı Kral Yolu; Sardes’ten (Manisa-Salihli) Pers İmparatorluğu’nun başkenti Sus’a kadar uzanmıştır.
İpek Yolu
Çin ve Ortadoğu ile Avrupa arasındaki transit kara ticaretinin yapıldığı en işlek ticaret yoludur.
- İlk Türk devletleri, Sasaniler, Bizans, Çin ve İlk Arap-İslam devletleri İpek Yolu üzerinde nüfuz kurmayı önemsemişlerdir.
- Zaman zaman İpek Yolu ticaret güzergahının değişmesi İpek Yolu üzerindeki egemen güçlerin değişmesiyle ilişkilidir.
- İpek Yolu, tabiatın ve iklimin hazırladığı geniş vadi yatakları il kervanların konaklamalarına olanak sağlayan vahalardan oluşmuştur. Bu vahalarda Turfan, Aksu, Kaşgar, Hotan, Yarkent gibi şehirler kurulmuştur.
- Çin’den Avmpa’ya yaklaşık 7.000 km olan İpek yolu üzerinde ticaret uzun zaman aldığı gibi ticaret yapılan malın fıyatı da yükselmiştir.
Kürk Yolu
Don Nehri’nin denize döküldüğü yerden başlayıp Ural Dağları ile Güney Sibirya ormanları sınırından Altaylara, Sayan Dağları üzerinden Çin’e ve Amur Nehri’ne ulaşan yoldur.
- Kürk Yolu üzerinde sincap, sansar, tilki, samur, kunduz, vaşak, gelincik ve geyik gibi tüyleri güzel ve yumuşak olan hayvanların deri ve postları taşınmıştır. Üzerinde taşınan bu ürünlerden dolayı bu yola “Kürk Yolu” adı verilmiştir.
Baharat Yolu
Hindistan’dan başlayarak Hürmüz Boğazı-Basra Körfezi üzerinde Şam ve Lazkiye’ye; Yemen, Mekke, Şam üzerinden Lazkiye ve Mısıra uzanan ticaret yoludur.
- Baharat ağırlıklı ticaret yapıldığı için Baharat Yolu olarak adlandırılmıştır.
Avrupa’da ticaretin dayandığı temelleri oluşturan ve doğuyu batıya bağlayan Ipek Yolu, güneyi batıya bağlayan Baharat Yolu, kuzeyi güney ve batıya bağlayan Kürk Yolu zamanla Müslüman toplulukların eline geçmiştir. Kısa sürede refaha ulaşan İslam ülkeleri Orta Çağ Avrupası’nın iştahını kabartmış, böylece iki yüzyıla yakın sürecek olan Haçlı Seferleri başlamıştır.
Ticaret Mekânları
Karum
Asurlu tüccarların şehrin hemen dışında ticari işlerin görüldüğü, kendine özgü siyasi ve yönetim statüsü olan yerlerdir. Kaniş (Kayseri-Kültepe) Karum’u en önemlisidir.
Kent merkezi, pazar yeri, çarşı anlamına gelen “agora”, şehir devletlerinde ticaret faaliyetlerinin yapılığı yerlerdir.
Hanlar
Kervanların uğrak yeridir. 2 günlük yürüyüş mesafesinde bir kurulan hanlar; malların depolandığı, yolcuların konakladığı yerdir.
Arastalar
Aynı esnaf grubuna (yüncü, kuyumcu, kunduracı vs) ait dükkanların sokak üzerinde karşılıklı sıralanması ile oluşan mekânlardır.
Ribat – Kervansaray
Karahanlılar’da önceleri korunma, savunma ve askeri amaçlı kurulan ribatlar bir nevi karakol veya ordugah görevi görmüştür.
- XI. yüzyıldan itibaren işlev değiştirerek ticari konaklama amacıyla kullanılmıştır.
- Kervanların güvenliği ve konaklaması için ana yol kenarlarında kurulan kervansarayların Anadolu’da ilk örneği Alay Han-Sultan Hanı’dır.
Not: İlk ve Orta Çağ’da ticaret yolları üzerindeki ulaşım,
- kervanlar vasıtasıyla, hayvanlar (deve, at, katır) ile insan imkânlarıyla yapılmıştır.
- yelkenli gemiler ile de denizde ulaşım sağlanmıştır.
Panayır
Şehir merkezlerindeki mekanlara göre daha geniş çaplı ticaretin yapıldığı yerlerdi. Panayırlarda ticaret genellikle mal değiş tokuşu şeklinde gerçekleşirdi. Bayraklar ve çeşitli kutsal figürlerle süslenen panayırlar, ticaretin yanı sıra dini bayramlara ve şölenlere de ev sahipliği yapardı.
Ticaret Metaları
Asya ile Avrupa arasında İlk ve Orta Çağ’da,
- ipek, ipekli kumaşlar, porselen, madeni ve cam eşyalar,
- tuz, şarap, baharatlar, ziynet eşyaları ve değerli madenler,
- kâğıt ve hayvan ürünleri (deri-post)
ticaret ile taşınmıştır.
Değer Ölçüsü ve Değişim Araçları
Takas Usulü: İlk Çağ’da, Lidyalılara kadar bir ürüne karşılık başka ürünle yapılan değişim usulüdür.
Madeni Para: MÖ VII. yüzyılda Lidya Kralı tarafından bastırılan ilk madeni para zamanla devlet tekeline geçmiştir.
Para; Doğu-Batı ticaretinin gelişimini kolaylaştıran değişim aracı olarak önem kazanmıştır.
