BİTKİLERDE TAŞIMA
Bitkilerde madde taşınmasında ksilem (Odun borusu) ve floem (Soymuk borusu) görev alır. Topraktan alınan su ve minerallerin bitkinin diğer organlarına taşınması ksilem sayesinde sağlanır. Floem ise fotosentez ürünlerini (organik besin) bitkinin diğer organlarına taşır. Ksilem ve floemi bitkisel dokular konusunda işlemiştik. Bu bölümde stomaların açılıp kapanma mekanizması, terleme olayı ve floemdeki madde taşınmasının mekanizmasını öğreneceksiniz.
Ksilemde madde taşınması
Ksilem cansız hücrelerden oluşmuş olup enine çeperleri tamamen erimiş olan borulardır. Bitki kökleri topraktan aktif taşımayla mineralleri alır, böylece kök osmotik basıncı artar ve kök topraktan su çeker.
Bitkilerde suyun taşınmasını etkileyen faktörlerin en etkili olandan en az etkili olana doğru sıralanması;
1. Terleme ve kohezyon: Yaprakta terlemeyle su kaybedildikçe yaprağın osmotik basıncı artar ve kökten su çekmeye başlar. Bu yüzden terleme hızını arttıran faktörler aynı zamanda ksilemden suyun taşınma hızını da arttırır. Örneğin ışık şiddeti arttığında terleme hızı artar ve ksilemdeki taşınma hızı artar, nem arttıkça terleme azalır ve ksilemde taşınma hızı azalır.Su moleküllerinin bir birini çekmesine kohezyon denir. Kohezyon kuweti suyun kökten yaprağa taşınmasında büyük bir etkiye sahiptir.
2. Kök basıncı: Kökteki suyun yukarı doğru basınç yapmasıdır. Havadaki nemin yüksek olduğu durumlarda terleme hızı düşer, köklerden giren su kök basıncının etkisiyle hidatodlardan su damlalar halinde dışarı atılır. Bu olaya damlama (gutasyon) denir.
3. Kılcallık (Adhezyon): Kılcallık, ksilem çeperterinin suyu yukarı doğru çekmesidir. Bu çekim, suyun ksilem çeperine tutunması ile sağlanır. Bu durum, su dolu bir kaba biri ince diğeri daha geniş olan iki deney tüpünün daldırılmasıyla daha iyi anlaşılabilir. Su molekülü, ince olan tüpte daha yükseğe kadar çıkar. Kılcallık olayı diğer faktörlere göre suyun taşınmasında daha az etkilidir.
Floemde madde taşınması
Floem, glikoz gibi organik besinleri yapraktan köke taşırken, kökteki azotlu organik besinleri de (amino asit) yaprağa taşır. Floemdeki madde taşınmasını açıklayan teoriye basınç — akış teorisi denir. Organik maddelerin oluştuğu yer kaynak hücre, kullanıldığı ya da depo edildiği yer ise havuz hücre adını alır. Floemde taşıma işlemini kalburlu borular yapar, arkadaş hücreleri ise organik besinleri kalburlu borulara aktarmada görev alır ayrıca fotosentez ürünlerini depolar. Floem organik besinleri taşıdığı için taşıdığı maddenin yoğunluğu fazladır. Bu yüzden floemdeki taşınma hızı ksileme göre daha yavaştır.
Basınç akış teorisinin sırası
- Kaynak hücrede fotosentez sonucu oluşan glikoz, difüzyon ya da aktif taşımayla floeme yüklenir.
- Glikoz floemdeki osmotik basıncı arttırır.
- Floemdeki osmotik basınç arttığı için, ksilemden floeme su geçer.
- Floeme gelen suyun oluşturduğu basıncın etkisiyle glikoz ve su aşağı doğru akmaya başlar.
- Floemdeki glikoz aktif taşımayla havuz hücreye boşaltılır ve ksilemden gelen su tekrar ksileme geri döner.
Stomanın açılmasında meydana gelen olayların sırası:
- Stoma kilit hücrelerinde fotosentezle glikoz üretilir.
- Glikoza bağlı olarak kilit hücrelerde osmotik basınç artar.
- Komşu epidermis hücrelerinden stoma kilit hücrelerine su geçer.
- Stoma kilit hücresinde deplazmoliz olur.
- Stoma kilit hücresinde turgor basıncı artar ve stoma açılır.
