Üretim, Dağıtım ve Tüketimi Etkileyen Doğal Faktörler
Ekonominin temelini oluşturan üretim, dağıtım ve tüketim faaliyetlerini etkileyen birçok doğal ve beşerî faktör vardır.
Üretim, dağıtım ve tüketimi etkileyen başlıca doğal faktörler şunlardır:
- İklim
- Bitki örtüsü
- Yerşekilleri
- Su kaynakları
Bu faktörler de birbirini etkiler.
1. İklim
- Üretim, dağıtım ve tüketim faaliyetleri üzerinde dolaylı veya doğrudan en fazla etkili olan faktör iklimdir.
- Sanayi tesislerinin kurulacağı alanlardaki yer seçimine doğal ve doğal olmayan birçok faktör etki eder. Örneğin kısa sürede bozulabilecek tarım ürünlerini işleyen fabrikaların kuruluş yerinin belirlenmesinde ham maddeye yakınlık göz önüne alınır. Salça, konserve ve meyve suyu tesislerinde durum böyledir. Pamuklu dokuma fabrikaları da genellikle pamuk üretilen alanların yakınında kurulmuştur. Fakat pamuk uzun süre bozulmadığı için pamuk üretilmeyen yerlerde de pamuklu dokuma fabrikaları kurulabilir.
- Temel besin maddelerinin başında gelen buğday yetişme döneminde yağış, olgunlaşma ve hasat döneminde kuraklık ister. Bu yüzden her mevsim yağışlı olan yerler buğday tarımına elverişli değildir.
- Doğu Karadeniz kıyıları hemen her mevsim yağışlı olduğundan buğday tarımına elverişli değildir. Buralarda çay mısır tarımı yaygınlaşmış olup, halk ekmeklik olarak mısır unu kullanmaktadır.
- Yaz mevsiminin serin ve yağışlı geçtiği Erzurum-Kars bölümünde yazın ot boyları büyük olduğundan buralarda büyükbaş hayvancılık gelişmiştir.
- Turfanda sebzecilik ve seracılık faaliyetleri güneşli gün sayısının fazla, kış mevsiminin ılık geçtiği yerlerde yapılırsa hem verim yüksek olur, hem de maliyet ucuzlar. Bu yüzden seracılık faaliyetleri Akdeniz kıyı bölgesinde daha çok gelişmiştir.
- Ham madde olarak tarımsal ürünlerin kullanıldığı tesisler, iklim koşullarının bu maddelerin üretimini etkilemesi nedeniyle dolaylı yoldan etkilenir. Uçak sanayi ve Gemi sanayisi ise iklim koşullarından dolaylı etkilenir.
2. Bitki Örtüsü
- Otlakların az olduğu veya yazın kuruduğu yerlerde hayvansal üretim düşer. Ot azlığından dolayı yem tüketimi artacağından maliyet de artar.
- Yaz mevsiminin serin ve yağışlı geçtiği yerlerde otlak ve meralardaki otlar gürleşeceğinden süt verimi artar. Yem tüketimi azalır. Böylece maliyet de azalır.
3. Yer Şekilleri
- Yer şekillerinin çok engebeli ve yüksek olduğu alanlar tarım ve sanayi faaliyetlerini olumsuz etkiler. Yerşekilleri başta ulaşımı etkilediği için, üretim, dağıtım ve sanayi faaliyetlerini olumsuz yönde etkiler.
- Denize kıyısı olmayan ülkelerde gemi sanayinin gelişmesi beklenemez.
- İklim koşulları elverişli olmasına rağmen arazinin genellikle düz olduğu Danimarka gibi ülkelerde kış turizminin gelişmemiş olması yer şekilleriyle ilgilidir.
- Kara ve demir yolu yapım maliyeti engebeli alanlarda artarken, düz alanlarda azalır.
- Dağlık ve engebeli alanlarda tarımda makineleşme de yaygınlaşmaz. Düz alanlar tarımda makineleşme için daha elverişlidir.
4. Su Kaynakları
- İlk tarımsal üretimler su kaynakları etrafındaki verimli alanlarda yapılmıştır. İlk yerleşmelerin de akarsu boylarında görülmesi bu yüzdendir.
- Sanayide bazı ham maddelerin işlenmesinde, bazı tesislerin soğutulması ve temizliğinde suyun önemi büyüktür. Başta şeker, demir-çelik sanayi, termik ve nükleer santrallerde bol suya ihtiyaç duyulur.
Üretim, Dağıtım ve Tüketimi Etkileyen Beşeri Faktörler
1. Sermaye birikimi
Sermaye para veya kapital olarak da ifade edilmektedir.
Üretimi etkileyen faktörlerin en başında sermaye gelir. Üretim tesislerinin büyüklüğüne, üretimin cinsine göre de sermaye ihtiyacı farklılaşır. Türkiye’de işletmelerin temel sorunu sermaye yetersizliğidir.
Bir sanayi tesisi için gerekli binaların yapılması, ihtiyaç olan araç gereç ve makinelerin alınması, işlenecek ham maddenin satın alınması, enerji giderlerinin karşılanması ve işçi ücretlerinin ödenmesi için sermayeye ihtiyaç vardır.
Süt üretimi için, ahır yapılması, ineklerin alınması, saman ve yemin temin edilmesi ve diğer ihtiyaçların temini için sermaye gereklidir.
Sermaye dağıtım ve tüketim için de gerekli faktörlerdendir.
Otomobil, uçak, gemi ve demir-çelik gibi alanlarda büyük sermayeye ihtiyaç duyulur. Yeterli sermaye birikiminin olmadığı ülkelerde bu tesislerin kurulması için yabancı ülkelerden kredi alınır.
2. İş gücü kaynakları
Gerek tarımsal gerekse sanayi üretiminde iş gücüne ihtiyaç vardır. Teknolojik gelişmeler insan gücüne olan ihtiyacı tamamen ortadan kaldırmaz. Nitelikli iş gücü mühendis, veteriner, teknisyen ve usta gibi belirli alanlarda uzmanlaşmış elemanlardır. Niteliksiz iş gücü ise hiçbir alanda uzmanlığı olmayan vasıfsız işçilerden oluşur.
Nüfusu hızla artan ülkemizde iş gücü fazlalığı vardır.
3. Ulaşım
Üretilen ürünler güçlü bir ulaşım ağıyla tüketiciye ulaştırılabilir. Üretimde başta ham madde olmak üzere üretim için gerekli ihtiyaçların temini ulaşımla olur.
Üretim için tüketime ihtiyaç duyulur. Buğday üreticisi aynı zamanda gübre tüketicisidir. İplik üreten bir fabrika yün, pamuk vb. ürünlerin de tüketicisidir. Tüm bu faaliyetler için ulaşım çok önemlidir.
4. Teknolojik Gelişmeler
Bilim ve teknolojik gelişmeler üretim, dağıtım ve tüketimi etkilemektedir. Tarımda makineleşme, birim alandan daha fazla verim elde etme, hayvancılıkta başta daha fazla verim alınması, hayvansal ürünlerin daha iyi değerlendirilmesi, sanayi ürünlerinin çeşitliliği ve kalitesinin artırımında
teknolojik gelişmeler ön plandadır.
5. Pazar
Üretilen ürünlerin satıldığı yerdir. Güçlü bir pazar üretim dağıtım ve tüketim sayesinde kurulabilir.
6. Moda
Tüketici talebini artıran bir etkiye sahiptir. Tüketim fazlalığına neden olduğu için beraberinde üretim ve dağıtım faaliyetlerini de etkiler.
7. Gelir Düzeyi
Tüketimde önemli faktörlerden biridir. Örneğin otomobil almak isteyen bir kişinin gelir düzeyi otomobil almaya müsait değilse otomobil alamaz. İnsanların gelir düzeylerinin fazla olması daha fazla tüketimi beraberinde getirir. Daha fazla tüketme gereksinimi üretim ve dağıtımı da olumlu yönde etkiler.
8. Reklam ve Tanıtım
Ürün veya hizmetin tanıtılmasıdır. Bu tanıtımda basın, TV, radyo ve internet gibi kitle iletişim araçları önemli rol oynar. Bir reklamın başarısı ürün veya hizmetin alıcısının çoğalmasıyla ölçülür. Reklam aynı zamanda bir pazarlama yöntemidir.
9. İletişim
İnsanlar arasındaki duygu, düşünce, davranış ve bilgi alışverişidir. İnsan üretim, dağıtım ve tüketimi tek başına gerçekleştiremeyeceği için iletişime ihtiyaç duyar. Elle, dille, bakışla vb. gibi vasıtalarla gönderici ile alıcı arasında bağ kurulur.
Bölgeler arasındaki farklı ekonomik faaliyetlere bağlı olarak da üretim, dağıtım ve tüketim gerçekleşir. Örneğin Türkiye’deki rafinerilere ham petrol çeşitli yerlerden getirilerek işlenmektedir. İşlenilen petrol ürünleri ülke genelindeki tüketicilere ulaştırılmaktadır.
