Bir dizede, bir notada vurgu, uzunluk veya ses özelliklerinin, durakların düzenli bir biçimde tekrarlanmasından doğan ses uyumudur.
Ritim, bir şiirin dizelerindeki vurgu ve durak, uzunluk-kısalık, yükseklik, incelik-kalınlık vb. ses özelliklerinin düzenli bir şekilde yinelenmesinden doğan ses düzenliliği olarak da tanımlanabilir.
Şiirde ritmi ve ahengi sağlayan bazı unsurları tanıyalım:
a) Asonans
Bir şiirin dizelerinde aynı ünlülerin tekrarıyla ahenk oluşturma sanatıdır.
Beni bende demen bende değilem (Asonansı oluşturan ünlü e)
Bir ben vardır bende benden içerü
Ayağın sakınarak basma aman sultanım (Asonansı oluşturan ünlü a)
Dökülen mey kırılan şişe-i rindan olsun
b) Aliterasyon
Bir şiirde aynı ünsüzlerin ya da benzer hecelerin ahenk oluşturabilecek biçimde tekrarlanmasına aliterasyon adı verilir.
Gül gülse ağlasa bülbül acep degül (Aliterasyonu oluşturan ünsüz l)
Zira kimine ağla demişler kimine gül
Eylülde melul oldu gönül, soldu da lale (Aliterasyonu oluşturan ünsüz l)
Bir kâküle meyletti gönül, geldi bu hale
c) Kelime Tekrarı
Kelime tekrarlarına “tekrir”, “yineleme” gibi adlar verilir. Şiirde ahenk oluşturmak, anlamı güçlendirmek için aynı kelimenin tekrarı yapılır ve bu durum şiire edebî güç katar.
Akşam, yine akşam, yine akşam (Tekrarlanan sözcükler Akşam)
Göllerde bu dem bir kamış olsam
Güle geldi gülerek gülleri güldürdü o gül (Tekrarlanan sözcükler Gül)
Gül güler miydi gelmese gülzâre o gül
