ŞİİRDE AHENK UNSURLARI

Nazım Birimi: Şiiri oluşturan dize kümeleridir. En küçük nazım birimi dizedir. Diğer nazım birimleri beyit, dörtlük ve benttir.

Ölçü: Şiirde dizelerin, hece sayısına veya hecelerin ses değerine göre bir uyum içinde olmasıdır.

Hece Ölçüsü: Dizeleri oluşturan sözcüklerin hece sayılarının eşitliğine dayanan ölçüdür.

Aruz Ölçüsü: Dizelerdeki hecelerin açık ya da kapalı oluşuna dayanan ölçüdür.

Serbest Ölçü: Hecelerin sayısı ya da uzunluğu-kısalığının dikkate alınmadığı modern şiir ölçüsüdür.

Nazım Biçimi: Şiirin kullanılan ölçü, dizelerin kümelenişi, uyakların sıralanışı bakımından benzerlerinden farklı dış yapısıdır.

Nakarat: Şiiri oluşturan bölümlerin her birinin sonunda aynı şekilde tekrarlanan bölümlerdir.

Durak: Hece ölçüsüne göre oluşturulmuş şiirlerde durma yerleridir ancak durak yerlerinde kelimeler bölünmez. Her şiirde durak bulunmaz. 4-3, 6-5 gibi birçok durak şekli vardır.

---

Ahenk (Uyum) Nedir?

Şiirde seslerin uyumlu bir şekilde bir araya gelmesiyle oluşan müzikaliteye ahenk denir. Ahenk, şiirin okunurken kulağa hoş gelmesini sağlar ve anlamı güçlendirir.

---

Şiirde Ahenk Unsurları

Ahenk, çeşitli unsurlarla sağlanır. Bunlar:

a) Ölçü (Vezin)

Şiirde dizelerin hece sayısına veya ses değerlerine göre düzenlenmesidir.

• Hece Ölçüsü: Dizelerdeki hece sayısının eşit olmasıdır. (Örn: 7’li, 8’li, 11’li hece ölçüsü)

  “Gel gör beni aşk neyledi” (7’li hece ölçüsü)

• Aruz Ölçüsü: Arapça-Farsça kökenli olup, açık (kısa) ve kapalı (uzun) hecelere dayanır.

  “Gül bülbüle şevk eylemez hiç bir zaman”

• Serbest Ölçü: Belli bir kurala bağlı kalmadan yazılan şiirlerdir.

b) Kafiye (Uyak)

Dize sonlarındaki ses benzerliğidir.

• Yarım Kafiye: Tek ses benzerliği.

  “Kalem – Elem“ (→ “m” sesi)

• Tam Kafiye: İki ses benzerliği.

  “Gönül – Dönül“ (→ “önül” sesleri)

• Zengin Kafiye: Üç veya daha fazla ses benzerliği.

  “Kartan – Yartan“ (→ “artan” sesleri)

• Tunç Kafiye: Kafiyedeki seslerden birinin diğerini tamamen içermesi.

  “Yaş – Arkadaş“

c) Redif

Dize sonlarında yazılış ve görev bakımından aynı olan ek, kelime veya kelime gruplarıdır.

“Gül pencereden bakmağa görsün
Bülbül dalında ötmeğe görsün”
→ “-maya görsün” rediftir.

d) Aliterasyon

Aynı ünsüz harflerin tekrarıyla ahenk sağlanmasıdır.

“Sevdiğim söylemez, sevmez söyler” (→ “s” sesi)

e) Asonans

Aynı ünlü harflerin tekrarıyla ahenk oluşturulmasıdır.

“Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden” (→ “a” sesi)

f) Kelime ve Dize Tekrarı

Bazı kelime veya dizelerin tekrarıyla ahenk sağlanır.

“Gel ey denizin gözleri yaşlı balıkçısı
Gel ey denizin gözleri yaşlı balıkçısı“

g) Ses Akışı

Şiirin akıcılığını sağlayan ses uyumudur.

“Şırıl şırıl akan suların sesi”

---

Ahenk Unsurlarının Şiire Katkısı

• Şiirin daha etkileyici olmasını sağlar.
• Duygu ve anlamı güçlendirir.
• Ezberlenmeyi kolaylaştırır.
• Şiirin akıcılığını artırır.

---

Örnek Şiir İncelemesi:

“Hürriyet Kasidesi” (Namık Kemal)

“Görüp ahkâm-ı asrı münharif sıdk u selametten
Çekildik izzet ü ikbal ile bab-ı hükûmetten“

• Aruz ölçüsü kullanılmıştır.
• Zengin kafiye ve redif vardır.
• Aliterasyon (“k”, “m” sesleri) ve asonans (“a”, “e” sesleri) görülür.

---

Çözümlü Test Soruları

1. Aşağıdakilerden hangisi şiirde ahenk unsurlarından biri değildir?
A) Ölçü (vezin)
B) Kafiye (uyak)
C) İmge (hayal)
D) Redif

Çözüm:
Ahenk unsurları; ölçü, kafiye, redif, aliterasyon, asonans gibi ses tekrarlarıdır. İmge ise şiirin anlam boyutuna ait bir unsurdur. Doğru cevap C‘dir.

---

2. “Güneş doğar, kuşlar öter / Neşe dolar her bir köy” dizelerinde hangi ahenk unsuru öne çıkar?
A) Aliterasyon (ünsüz tekrarı)
B) Asonans (ünlü tekrarı)
C) Redif
D) İç kafiye

Çözüm:
“öter” ve “köy” sözcüklerindeki “ö” sesi ünlü tekrarı (asonans) örneğidir. Doğru cevap B‘dir.

---

3. “Derdim çoktur, hangisine yanayım / Yine tazelendi yürek yarası” dizelerindeki kafiye türü nedir?
A) Tam kafiye
B) Yarım kafiye
C) Zengin kafiye
D) Tunç kafiye

Çözüm:
“yanayım” ve “yarası” sözcüklerinde -a (tek ses benzerliği) yarım kafiyedir. Doğru cevap B‘dir.

---

4. “Ağlarım çağlar gibi / Derdim var dağlar gibi” dizelerinde hangi ahenk unsuru vardır?
A) Redif (“gibi” tekrarı)
B) İç kafiye (“ağlarım” ve “dağlar”)
C) Ölçü (hece ölçüsü)
D) Hepsi

Çözüm:

• Redif: “gibi” ekleri,

• İç kafiye: “ağlarım” ve “dağlar” sözcüklerindeki -ağ- sesi,

• Ölçü: 7’li hece ölçüsü.
  Doğru cevap D‘dir.

---

5. “Bir garip ölmüş diyeler / Üç günden sonra duyalar” dizelerindeki kafiye çeşidi nedir?
A) Tam kafiye (“-diye” ve “-duya”)
B) Zengin kafiye (“-eler” ve “-alar”)
C) Yarım kafiye (“-ler” tek ses)
D) Cinaslı kafiye

Çözüm:
“diyeler” ve “duyalar” sözcüklerindeki -ler sesi tek ses benzerliği gösterir (yarım kafiye). Doğru cevap C‘dir.