Bu yazımızda 10. sınıf coğrafya dersi Doğal Sistemler ünitesinden İç Kuvvetler konusunun ders notları bulunmaktadır. Konuyu bitirdikten sonra konu ile ilgili online testler de çözebilirsiniz.
10. Sınıf Jeolojik Zamanlar Online Testler
Jeolojik Zamanlar Ders Notu
Dünya’nın oluşumundan günümüze gelinceye kadar geçirdiği değişiklikleri içeren dönemlere jeolojik zamanlar denir. Bu zamanlar yer kabuğunun üst bölümlerinde bulunan kayaçların fosil içeriklerine göre devirlere, devrelere ve çağlara ayrılır. Özellikle tortul kayaçlar bünyelerinde bulunan o dönemlerde yaşamış canlı kalıntılarıyla bu araştırmalara en büyük katkıyı sağlar.
a) Jeolojik Zamanlar Hangileridir ve Özellikleri Nelerdir?
Jeolojik zamanlar 4 tanedir. Bunlar: Azoik, Paleozoik, Mezozoik ve Neozoik (Tersiyer ve Kuartemer) tir. Bu zamanlarda yaşanan başlıca olaylar şunlardır:
1. Azoik-Prekambrien (İlkel Zaman):
- İlkel canlılar dönemi de denilen bu zaman yaklaşık 4 milyar yıl sürmüştür.
- Yer kabuğu atmosferin etkisiyle katılaşmaya başlamıştır.
- İlk kara ve deniz çanakları oluşmaya başlamıştır.
- Sibirya, Kanada Kalkanı ve İskandinavya gibi ilk kıta çekirdekleri meydana gelmiştir.
- Bakteri ve algler gibi ilk canlılar ortaya çıkmıştır.
2. Paleozoik: 1. Jeolojik Zaman
- Takriben 380 milyon yıl sürmüştür.
- Bu dönemde yeryüzü karaları Pangea adı verilen tek ve süper bir kıtadan oluşuyordu.
- Kaledoniyen ve Hersiniyen gibi kıvrımlı dağ sistemleri meydana gelmiştir. (Bu sistemde Kuzey Amerika’da Appalaşlar, Asya’da Urallar, Avrupa’da Juralar ve Türkiye’de Yıldız Dağları sayılabilir.)
- Masif adı verilen ve genellikle az depremli aşınım düzlükleri meydana gelmiştir.
- Sıcak ve nemli iklim koşullarında yaşayan gür bitki topluluklarının havasız ortamda kalarak kömürleşmesiyle taş kömürü yatakları oluşmuştur.
- İlk çok hücreliler, ilk balıklar ve ilk deniz kabukluları ortaya çıkmıştır.
3. Mezozoik – 2. Jeolojik Zaman
- Takriben 160 milyon yıl sürmüştür.
- Yer kabuğunda dış kuvvetler etkindir. Yer kabuğu oturmuştur.
- Büyük ölçüde tortulanma ve birikme yaşanmıştır.
- Alp – Himalaya orojenezine hazırlık dönemidir.
- Yer kabuğu kırıklara ayrılarak kıtalar ve okyanuslar belirmeye başlamıştır.
- İlk kuşlar, ilk memeliler, ilk çiçekli bitkiler ve iğne yapraklı ağaçlar ile dinozorlar ortaya çıkmıştır.
- İç kuvvetlerin etkisi çok azalmıştır.
Neozoik-Senozoik: Bu dönem pek çok kaynakta Tersiyer ve Kuaterner olarak ayrı ayrı işlenmektedir. Biz de öyle yapalım ve önce “Tersiyer” de neler yaşanmış onları görelim.
4. Tersiyer – 3. Jeolojik Zaman
- Takriben 80 milyon yıl sürmüştür.
- Alp-Himalaya kıvrım sistemi oluşarak eski kıta çekirdeklerine eklenmiştir.
- Olqıanus ve kıtaların görünümü günümüzdeki şeklini almıştır.
- Tuz, petrol, linyit ve boraksit yatakları oluşmuştur.
- Dönem sonlarına doğru günümüzdeki bitki ve hayvan türleri ortaya çıkmıştır.
5. Kuaterner- 4. Jeolojik Zaman
- Yaklaşık 2-2.5 milyon yıldır sürmektedir ve içinde bulunduğumuz zamandır.
- Şiddetli volkanik olaylar yaşanmıştır. Dünya’nın pek çok yerinde halen devam etmektedir.
- Dört buzul dönemi yaşanmış ve dinozorlar ortadan kalkmıştır.
- İklim koşulları gittikçe değişerek günümüzdeki koşullara gelinmiştir.
- İnsan ve tarih öncesi kültürler ortaya çıkmıştır.
- Kültür bitkileri yetiştirilmeye, hayvanlar evcilleştirilmeye başlanmıştır.
- Buzulların erimesine bağlı olarak yeryüzünde okyanus ve deniz seviyeleri yaklaşık 200 metre yükselerek (Transgresyon) bütün kıyılar sular altında kalmıştır. (Bu dönemde yeryüzünde buzulların kapladığı alan % 45’ten, % 15’e gerilemiştir.)
- Yeryüzünde karaların alanı daralırken denizlerin alanı genişlemiştir.
b) Türkiye’de Jeolojik zamanlarda Hangi Olaylar Yaşandı
Türkiye jeolojik yapı itibariyle yeni oluşumlu arazilerin geniş yer kapladığı bir ülkedir. Özellikle III. jeolojik devrin sonlarında epirojenik hareketlerle yükselmeye başlayan Anadolu’nun IV. jeolojik devrin başlarında bu hareketini tamamlaması ülkemizin yüksek ve engebeli bir yapıda olması ile ova ve plato düzlüklerinin yüksekte yer almasına neden olmuştur.
1. Birinci Jeolojik Zaman (Paleozoik)
Bu devirde Tetis Denizi’nin tabanında biriken tortullar yer yer kıvrılarak yükselmiştir. Kıvrılma sırasında, tortul kütleler başkalaşıma uğrayarak sertleşmiş ve devrin sonunda şiddetli aşınmaların etkisiyle düzleşmiştir. Sertleşip düzleşen bu kara parçalarına masif adı verilir. Bu masiflere ülkemizden verilebilecek en iyi örnekler:
- Trakya’daki Yıldız masifi,
- İç Anadolu’daki Kırşehir masifi,
- Doğu Anadolu’daki Bitlis masifi,
- Ege Bölgesi’ndeki Menteşe-Saruhan (Menteşe) masifi,
- Batı Karadeniz’deki Zonguldak-Devrekani masifleri
olarak sıralanabilir.
Bu devrin sonunda sıcak ve nemli iklim koşulları altında gür orman alanları oluşmuş, daha sonra bitki kalıntılarının çukur ortamlarda birikmesiyle Zonguldak çevresindeki taş kömürü yatakları oluşmuştur.
KRİTİK: Türkiye’de Zonguldak çevresinin dışında da masif arazilerin varlığı taş kömürü veya antrasit adı verilen kalitesi ve kalori değeri yüksek kömürlerin ülkemizin başka yerlerinde de olabileceğine işarettir.
2. İkinci Jeolojik Zaman (Mezozoik)
İkinci jeolojik devirde su yüzüne çıkan eski kara parçaları aşınarak alçalmış ve düzleşmiştir. Bu karalardan aşındırılan maddeler ise çevredeki denizlerin tabanında birikmiştir. Devrin sonlarında kuzey ve güneydeki eski kıta çekirdekleri birbirine doğru yaklaşmış, Tetis Denizi tabanındaki tortullar kıvrılmaya başlamıştır.
3. Üçüncü Jeolojik Zaman (Tersiyer)
Bu devir Türkiye’deki yeryüzü şekillerinin oluşumu bakımından önemlidir. Bu devirde;
- Tetis Denizi’nin kuzeyindeki eski kıta (Fenno-Sarmatya) ve güneyindeki eski kıta (Gondwana) birbirlerine doğru hareket etmiş ve böylece Alp orojenezi başlamıştır.
- Bu hareketlerin etkisiyle Tetis Denizi’nin tabanında biriken binlerce metre kalınlığındaki tortullar kıvrılıp yükselerek Toros ve Kuzey Anadolu sıradağlarını oluşturmuştur.
- Devrin ortalarında Anadolu’nun ortasındaki göl tabanlarında ve diğer çukurlarda, bitkisel kökenli kalıntıların çökelmesi sonucu linyit yatakları oluşmuştur.
- Fay hatlarının büyük bir kısmı oluşmuştur.
- Volkanizmanın etkisiyle Doğu ve İç Anadolu’daki volkan konilerinin bir kısmı oluşmuştur.
- Devrin sonlarında Anadolu bütünüyle yükselmeye başlamış, buna karşılık Karadeniz ve Akdeniz çanakları çökmüştür.
4. Dördüncü Jeolojik Zaman (Kuaterner)
- Tersiyer devrinin sonunda yükselmeye başlayan Anadolu, bu devrin başlarında günümüzdeki durumuna erişmiştir. Bu devirde;
- Egeid kara parçası kırılmalarla bloklar halinde çökmüş ve Ege Denizi oluşmuştur.
- Marmara Denizi’nin bulunduğu yerdeki sığ çanak çökerek Marmara Denizi oluşmuştur. İstanbul ve Çanakkale boğazları da o dönemdeki akarsu vadilerinin sular altında kalmasıyla ortaya çıkmıştır.
- Karadeniz çanağındaki çökme devam etmiş, boğazlar yoluyla gelen deniz suları, eski bir göl olan Karadeniz sularının tuzlu olmasına neden olmuştur.
mm
umarım bi işime yarar