Bileşiklerin adlandırılması, elementlerin bir araya gelerek oluşturduğu kimyasal bileşiklerin isimlendirilmesini içerir. 9. sınıf kimya müfredatında, bileşiklerin nasıl adlandırıldığı ve bu süreçte hangi kuralların kullanıldığı öğretilir. Bileşiklerin adları, elementlerin birleşme şekline ve türüne bağlı olarak belirlenir.
Bileşiklerin Adlandırılması
- Bir bileşik, iyonlar arasındaki elektrostatik çekim kuvvetleri sonucunda oluşabilir (iyonik bağlı bileşik); ametal atomları arasında elektron ortaklaşması ile de meydana gelebilir (kovalent bağlı bileşik).
- İyonik bağlı bileşiklerin formüllerini doğru bir şekilde belirlemek ve adlandırmak için katyon ve anyonlar tanınmalıdır.
Bazı Katyon Adları
| Sembolü | Adı |
|---|---|
| Li⁺ | Lityum |
| Na⁺ | Sodyum |
| K⁺ | Potasyum |
| Rb⁺ | Rubidyum |
| Cs⁺ | Sezyum |
| Mg²⁺ | Magnezyum |
| Ca²⁺ | Kalsiyum |
| Sr²⁺ | Stronsiyum |
| Ba²⁺ | Baryum |
| Al³⁺ | Alüminyum |
| Zn²⁺ | Çinko |
| NH₄⁺ | Amonyum |
Bazı Anyon Adları
| Sembolü | Adı |
|---|---|
| F⁻ | Florür |
| Cl⁻ | Klorür |
| Br⁻ | Bromür |
| I⁻ | İyodür |
| S²⁻ | Sülfür |
| N³⁻ | Nitrür |
| C⁴⁻ | Karbür |
| H⁻ | Hidrür |
| O²⁻ | Oksit |
| SO₄²⁻ | Sülfat |
| NO₃⁻ | Nitrat |
| CO₃²⁻ | Karbonat |
| PO₄³⁻ | Fosfat |
| OH⁻ | Hidroksit |
| CN⁻ | Siyanür |
| HCO₃⁻ | Bikarbonat |
| CH₃COO⁻ | Asetat |
İyonik bağlı bileşikler, katyonlar ile anyonlar arasındaki elektrostatik çekim sonucu oluşurken, kovalent bağlı bileşikler ametal atomlarının elektronları ortak kullanmasıyla meydana gelir.
Örnekler:
- KNO₃ bileşiği, K⁺ katyonu ve NO₃⁻ anyonundan oluşan iyonik bir bileşiktir.
- C₆H₁₂O₆ bileşiği ise C, H ve O ametal atomlarından oluşan kovalent bağlı bir bileşiktir.
Bileşiklerin Sistematik Adlandırılması
Bileşikler iki temel şekilde adlandırılır:
- İyonik Bağlı Bileşik: Kation adı + Anion adı şeklinde adlandırılır.
- Kovalent Bağlı Bileşik (Moleküler Yapılı Bileşik): İlk ametalin Latince sayısı + İlk ametalin adı + İkinci ametalin Latince sayısı + İkinci ametalin anion adı şeklinde adlandırılır.
- Kovalent bağlı bileşiklerin formülleri yazılırken, genellikle ilk yazılan ametal molekülün pozitif ucunu, ikinci yazılan ametal ise negatif ucunu temsil eder. Bir başka deyişle, genellikle elektronegatifliği düşük olan element önce yazılır.
- NH3, PH3, CH4 gibi bileşiklerin formüllerinde ise istisnalar söz konusu olabilir. Bu tür bileşiklerin genellikle yaygın adları kullanılır.
Rakamların Latince Adları
| Rakam | Latince Adı |
|---|---|
| 1 | Mono |
| 2 | Di |
| 3 | Tri |
| 4 | Tetra |
| 5 | Penta |
| 6 | Hekza |
| 7 | Hepta |
| 8 | Okta |
Moleküler yapılı bileşiklerde oksit adlandırmasında “mono-“, “tetra-“, “penta-” gibi önekler kullanıldığında, sondaki sesli harf genellikle düşer.
- N₂O : Diazot monoksit
- N₂O₅ : Diazot pentoksit
