- İlk Çağ’da sulama imkanlarının artmasıyla birlikte tarımsal üretim artmış ve ihtiyaçtan fazla ürün elde edilmiştir. İhtiyaç fazlası ürüne “artı ürün” denilmiştir. Artı ürün elde etmek kuraklığın yaşandığı dönemlerde ortaya çıkan kıtlığa karşı önemli bir önlem olmuştur.
- Artı ürünün ortaya çıkması beraberinde üretim ve ürün planlamasının yapılmasını, ürünün depolanmasını ve korunmasını gerekli hale getirmiş, ayrıca diğer ihtiyaçların karşılanması için değiş-tokuş usulünün gelişmesini sağlamıştır.
Bilgi: Artı ürünün depolanması ve korunması, değişim aracı olarak kullanılması çiftçilik dışında yeni mesleklerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Çiftçi, esnaf, tüccar, savaşçı, din adamı gibi sınıfların bir araya gelmesi şehir toplumunun doğmasını sağlamıştır.
- Artı ürünlerin bir merkezde toplanması ve buradan dağıtılması toplumda tabakalaşmayı ortaya çıkarmıştır. Örneğin Mezopotamya’da tapınaklarda toplanan ürünlerin kaydını tutan din adamları, dağıtımı kontrol etmeye başlamış ve toplumda üst tabakayı oluşturmuştur.
- Mısır’da artı ürün firavunların sarayında toplanırdı. Sermaye ve üretim araçlarının toplanma yeri olan firavunun sarayı, aynı zamanda ürünün de toplandığı bir zenginlik merkezi haline gelmiştir.
- Sümerlerde toprak mülkiyeti; tapınaklara ait topraklar, kent yöneticilerine ait topraklar ve ortakçı usulü ile işletilen köylülere ait topraklar olmak üzere üçe ayrılmıştı. Mısır’da firavun, tüm toprakların sahibiydi. Bunun yanında tapınak toprakları ve subayların emekleri karşılığında edindiği topraklar da vardı. Hititlerde ise toprak küçük ve büyük tımar parçalarına ayrılmıştı.
- İlk çağlardan itibaren devletler vergi toplamaya ihtiyaç duymuştur. Özellikle savaş zamanlarında halktan vergi alınmıştır.
Bilgi: Vergiler, genellikle emek yoluyla ödeme, ayni ödeme ve nakdi ödeme şekilleriyle tahsil ediliyordu. Emek yoluyla ödeme vergi yükümlüsünün devletin belirlediği bir işte veya hizmette geçici bir süre ücretsiz çalışması demekti. Ayni ödeme ise ürünün belli bir miktarının vergi olarak verilmesi anlamına geliyordu. Zamanla para ekonomisinin gelişmesiyle nakdi ödeme yaygınlaşmış ve vergilerin toplanması kolaylaşmıştır.
- Mısır’da vergiler ve kiralar, tüm ekili topraklardan düzenli bir şekilde firavun adına toplanıyordu. Bu yüzden kamu binalarında çok sayıda memur çalıştırılırdı. Sümerlerde ise hür vatandaşlar vergi ödemek zorundayken Urkagina, sosyal adaletsizliği önlemek için birçok vergiyi kaldırmıştır.
- Roma’da tarımdan elde edilen fazla ürünün vergilendirilmesiyle oluşan kaynaklar; orduyu, bürokrasiyi ve şehirli nüfusu beslerdi.
- Orta Çağ’da ayni vergiler devam etmiş ancak ordunun ihtiyaçları etrafı surlarla çevrili kalelerde yaşayan feodal beyler tarafından karşılanmıştır. XIII. yüzyıldan itibaren devletler, giderlerini karşılayamadığı için düzenli vergilendirme uygulamasını başlatmıştır.
- Çağ’da toplum; asiller, din adamları, hürler ve köleler gibi sınıflara ayrılırdı. Toprağa sahip olan soylular, yüzyıllar boyunca geçerli olacak güçlü statüler kazanarak sosyal, ekonomik, siyasi gücün belirleyicisi olmuşlardır. Bu süreç tarım toplumlarının yönetim şekli olan monarşiyi ortaya çıkarmıştır.
Bilgi: Orta Çağ’da Avrupa’da toprak sahibi olan senyörün; siyasi, ekonomik, hukuki ve askeri haklara sahip olduğu ve temeli toprak köleliğine dayanan toplum düzenine “feodalizm” denir. Feodalizmde devlete ait olması gereken askeri ve mali hakimiyet senyörlere geçmiştir. Senyörler, kendisinin ve malikane sınırları içerisinde bulunanların güvenliğini sağlamak zorundaydı. Köleler, serfler ve hür köylüler ise korunma ve adalet karşılığında senyörlere mal ve hizmet üretmekle yükümlüydü.
