SÖZCÜKTE YAPI
Kök:
Bir sözcüğün bütün ekleri çıkarıldıktan sonra, geriye kalan anlamlı en küçük bölüme “kök” denir.
Türkçede köklerin çoğunluğu tek hecelidir: al, at, gül, ev, dağ, iş… Sınırlı sayıda iki ve üç heceli köklerimiz de vardır: çocuk, karınca, ara, şeker…
Sözcüğün kökünü bulmak için, sağdan sola doğru ekleri atılarak anlamlı en küçük bölüme (köke) ulaşılır.
Örnek:
yurt, Türk, çiçek, ağaç, orman, pencere, araba
Örnek Soru
Aşağıda bazı kelimelerin kökü altı çizilerek gösterilmiştir.
Hangisinde kelimenin kökü yanlış gösterilmiştir?
A) Bu şekerlik çok güzelmiş
B) Ağaçlık alanlar azaldı.
C) Susuzluktan dilim damağım kurudu.
D) Ahmet, derslerine çok çalıştı.
Çözüm:
“çalıştı” kelimesinin kökü “çal” değildir. Çünkü ”Çalışmak ile çalmak” arasında bir anlam ilişkisi yoktur. Cevap D’dir.
Kökler ikiye ayrılır. İsim Kökleri ve Fiil Kökleri
1. isim Kökleri:
Bir varlığı karşılayan köklere isim kökü denir.
2. Fiil Kökleri:
Hareketleri, işleri anlatan köklere fiil kökü denir. Fiil köklerinin sonuna kısa çizgi “-“konur. Bu kısa çizgi “mak, mek” olarak okunur.
Sesteş (Eşsesli) Kökler:
Kullanıldığı cümleye göre hem isim, hem fiil olabilecek köklere denir. Sesteş kökler arasında kesinlikle anlam ilişkisi bulunmaz.
Ek:
Eklendiği sözcüğün (kelimenin) cümledeki görevini belirten veya eklendiği sözcükten yeni sözcük yapan ses topluluklarına ek denir.
Yapım eki:
Eklendikleri kelimelerin anlamını değiştiren, onlardan yeni kelimeler yapan eklere yapım eki denir. Yapım eki almış sözcüklere “Türemiş sözcük” denir.
Dilimizde yeni kelimeler türeten birçok yapım eki vardır. Bu eklerin bazıları daha fazla kullanılırken bazıları daha az kullanılmaktadır. Dilimizde en çok kullanılan yapım eklerinin bazıları şunlardır:
