Gelişmiş yapıya sahip pek çok canlıda gaz alışverişi akciğerler, solungaçlar, deri, vb organların yüzeyinden gerçekleşir. Bu olay iki aşamada meydana gelir. Bunlardan dış solunum çevre ile solunum organı arasındaki gaz alışverişidir. Bu olayda oksijen, solunum organlarının meydana getirdiği solunum yüzeyinden difüzyonla kana geçer. Karbondioksit de aynı solunum yüzeyinden difüzyonla dış ortama atılır. İç solunum ise taşıma sıvısı ile hücreler arasındaki gaz alışverişidir. Bu olayda taşıma sıvısındaki oksijen hücrelere, hücrelerde oluşan karbondioksit de difüzyonla taşıma sıvısına geçer.
İNSANDA SOLUNUM SİSTEMİ
İnsanda solunum sistemi burun, yutak, gırtlak, soluk borusu ve akciğerlerden meydana gelir.
Burun: Solunum sisteminin dışa açıldığı yapıdır. Yapısındaki mukus ve kıllarla solunan havayı nemlendirir, ısıtır ve mikroplardan temizler.
Yutak: Ağız ve burun boşluğunun birleştiği yerdir. Alınan havanın soluk borusuna iletilmesini sağlar.
Gırtlak: Üst kısmındaki gırtlak kapağı, ağızdan gelen besinlerin soluk borusuna kaçmasını engeller. Yapısında bulunan ses telleri, ses oluşumunu sağlar.
Soluk borusu: Gırtlaktan sonra yer alır. Yapısındaki hücrelerin salgıladığı mukus sayesinde alınan hava nemlendirilir, toz ve yabancı maddeler tutulur.
Akciğer: Göğüs boşluğunda bir çift akciğer bulunur. Sağ akciğer üç loplu, sol akciğer iki lopludur. Akciğerler pleura adı verilen iki katlı zar ile örtülüdür. Pleura zarının katları arasında bulunan pleura sıvısı, kaburga hareketlerinin akciğere zarar vermesini engeller ve soluk alışverişini kolaylaştırır.
Soluk borusu, akciğerlere girerken bronş adı verilen iki kola ayrılır. Bronşlar, akciğerlerde bronşçuk adı verilen daha ince borucuklar hâlinde dallanır. Bronşçuklar alveol adı verilen küçük hava keseciklerine açılır. Alveol solunum yüzeyini artırır.
SOLUK ALIP VERME MEKANİZMASI
Akciğer kasılıp gevşeme özelliğine sahip değildir.
Soluk alıp verme göğüs boşluğundaki basınç değişimine bağlı olarak gerçekleşir.
Basınç değişimi ile beraber diyafram ve kaburgalar arası kaslar kasılıp gevşer. Bunun sonucunda da akciğer hacmi genişleyip daralır ve soluk alıp verme olayı gerçekleşir.
Solunum hızı kandaki karbondioksit miktarına göre düzenlenir.
Soluk Alma
- Akciğer iç basıncının çeşitli nedenlere bağlı, dış basınca göre daha düşük hâle getirilmesi sonucu atmosfer havasının akciğerlere dolması olayıdır.
- Kandaki karbondioksit oranı arttığında kanın pH ı düşer (Asitlik artar).
- Omurilik soğanındaki solunum merkezi uyarılır.
- Kaburgalar arası kaslar kasılır. Kaburgaların uçları yukarı doğru kalkar.
- Diyafram kasılır (düzleşir).
- Göğüs boşluğunun hacmi artar.
- Karın boşluğu daralır.
- Akciğerlerin hava basıncı atmosfer basıncının altına düşer. Dışarıdaki hava akciğerlere dolar.
- Alveollerdeki oksijen yoğunluğu artar.
- Oksjen, alveollerden difüzyonla kana geçer.
- Kandaki karbondioksit alveollere geçer.
- Soluk alma olayında enerji harcanır.
Soluk Verme
- Akciğer iç basıncının çeşitli olaylarla, dış basınca göre daha yüksek hâle getirilmesi sonucu akciğer havasının dışarı verilmesi olayıdır.
- Diyafram kası ve kaburgalar arası kaslar gevşer.
- Diyafram kası göğüs boşluğuna doğru kubbeleşir.
- Kaburgaların uçları aşağıya doğru iner.
- Göğüs boşluğunun hacmi azalır.
- Karın boşluğu genişler.
- Akciğerlerdeki hava basıncı atmosfer basıncının üzerine çıkar.
- Akciğerlerde sıkışan hava dışarıya verilir.
- Bu olayda akciğerlerin geri yaylanma basıncının da etkisi vardır. Bu basınç akciğerlerin yapısındaki elastik lifler etkisiyle ve pleura boşluğundaki sıvı tabakasının oluşturduğu yüzey gerilimi ile sağlanır.
- Soluk verme olayı soluk almaya göre pasiftir.
