Dalgaların yayılma hızı, dalganın kaynağına değil, tamamen yayıldığı ortamın özelliklerine bağlıdır. Bir dalganın frekansını veya genliğini değiştirmek, hızını değiştirmez; bunun yerine dalga boyunu etkiler ($v = \lambda \cdot f$). Dalgaların hızı, genel olarak ortamın esnekliği (rijitliği) ve eylemsizliği (yoğunluğu) ile belirlenir. Mekanik dalgalar (ses, su, yay dalgaları), daha esnek ve daha az yoğun ortamlarda daha hızlı yayılma eğilimindedirler. Ancak, ses dalgaları gibi bazı durumlarda, ortamın yoğunluğu artsa bile esneklikteki artış daha baskın geldiği için katı maddelerde sıvı ve gazlara göre daha hızlı yayılır. Hava ortamında ise sıcaklık, nem ve basınç gibi faktörler sesin hızını etkiler. Elektromanyetik dalgaların (ışık, radyo dalgaları) hızı ise, boşlukta sabittir ve bu hız ışık hızı olarak adlandırılır. Maddesel bir ortama girdiklerinde ise hızları azalır; bu hız, ortamın optik yoğunluğu veya kırılma indisi ile ilişkilidir.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

---

Soru 1:

Bir dalganın yayılma süratini aşağıdakilerden hangisi etkiler?

A) Dalganın frekansı.
B) Dalganın genliği.
C) Dalganın periyodu.
D) Dalganın yayıldığı ortamın özellikleri.
E) Dalganın rengi.

Çözüm:
Dalganın hızı, dalganın kendisiyle ilgili özelliklere (frekans, genlik, periyot) değil, yalnızca yayıldığı ortamın özelliklerine (yoğunluk, esneklik, sıcaklık vb.) bağlıdır.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 2:

Aynı ortamda yayılan iki ses dalgasından birinin frekansı diğerinin iki katıdır. Hızları arasındaki ilişki nasıldır?

A) Frekansı yüksek olanın hızı iki katıdır.
B) Frekansı düşük olanın hızı iki katıdır.
C) Hızları eşittir.
D) Frekansı yüksek olanın hızı daha düşüktür.
E) Frekans ve hız arasında bir ilişki yoktur.

Çözüm:
Dalganın hızı sadece ortama bağlıdır. İki dalga da aynı ortamda yayıldığı için hızları eşittir. Frekansın iki katına çıkması, dalga boyunun yarıya inmesiyle sonuçlanır ($v = \lambda \cdot f$).
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 3:

Ses dalgaları aşağıdaki ortamlarda hangi hızda yayılır? (En hızlıdan en yavaşa doğru sıralayınız)

A) Katı > Sıvı > Gaz
B) Gaz > Sıvı > Katı
C) Sıvı > Katı > Gaz
D) Hepsinde aynı hızda.
E) Boşlukta en hızlıdır.

Çözüm:
Sesin yayılma hızı, ortamın esnekliği ve yoğunluğuna bağlıdır. Katılar daha esnek ve yoğun oldukları için ses en hızlı katılarda, sonra sıvılarda ve en yavaş gazlarda yayılır.
Doğru cevap A şıkkıdır.

---

Soru 4:

Bir yayda oluşan dalganın hızı aşağıdakilerden hangisine bağlıdır?

A) Dalganın frekansına.
B) Dalganın genliğine.
C) Yaydaki gerilme kuvveti ve yayın birim uzunluk başına kütlesine.
D) Dalganın periyoduna.
E) Dalganın dalga boyuna.

Çözüm:
Bir yaydaki dalganın hızı, yayın fiziksel özelliklerine (gerilme kuvveti ve yoğunluk) bağlıdır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 5:

Hava sıcaklığı artarsa, sesin havadaki yayılma hızı nasıl değişir?

A) Artar.
B) Azalır.
C) Değişmez.
D) Önce artar sonra azalır.
E) Sıfır olur.

Çözüm:
Sıcaklık arttıkça hava molekülleri daha hızlı titreşir. Bu da sesin enerjisinin molekülden moleküle daha hızlı aktarılmasına ve sesin hızının artmasına neden olur.
Doğru cevap A şıkkıdır.

---

Soru 6:

Bir su dalgasının hızı, suyun derinliği arttıkça nasıl değişir?

A) Artar.
B) Azalır.
C) Değişmez.
D) Önce artar sonra azalır.
E) Dibe doğru hareket eder.

Çözüm:
Su dalgalarının yayılma hızı, suyun derinliği arttıkça artar. Sığ sularda dalgalar daha yavaş hareket eder.
Doğru cevap A şıkkıdır.

---

Soru 7:

Aynı frekansa sahip iki dalgadan biri daha yüksek genliğe sahipse, hızları hakkında ne söylenebilir?

A) Genliği yüksek olanın hızı daha fazladır.
B) Hızları eşittir.
C) Genliği düşük olanın hızı daha fazladır.
D) Hızları sıfırdır.
E) Hızları periyotlarına bağlıdır.

Çözüm:
Dalganın hızı genlikten bağımsızdır. Genliğin değişmesi dalganın taşıdığı enerjiyi etkiler, hızını değil. İki dalga da aynı ortamda yayıldığı için hızları eşittir.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 8:

Boşlukta yayılan elektromanyetik dalgalardan hangisi en yavaş yayılır?

A) Görünen ışık
B) X-ışınları
C) Radyo dalgaları
D) Hepsi aynı hızda yayılır.
E) Ultraviyole ışınlar

Çözüm:
Tüm elektromanyetik dalgalar (radyo, mikrodalga, kızılötesi, görünür ışık, morötesi, X-ışını ve gama ışını) boşlukta aynı hızda, yani ışık hızında yayılırlar.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 9:

Sesin havada yayılma hızı yaklaşık olarak 340 m/s’dir. Sesin suda yayılma hızı ne kadardır?

A) Havaya göre daha az.
B) Yaklaşık 340 m/s.
C) Çok daha hızlı (yaklaşık 1500 m/s).
D) Suda yayılmaz.
E) Yavaşlar.

Çözüm:
Su, havadan daha yoğun ancak esnekliği de daha fazladır. Sesin yayılma hızı katı ve sıvılarda gazlara göre daha fazladır. Bu nedenle suda sesin hızı havadakinden çok daha fazladır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 10:

Bir dalganın hızı, frekansı ve dalga boyu arasındaki ilişkiyi veren denklem $v = \lambda \cdot f$ olarak ifade edilir. Buna göre, bir dalganın hızı sabitken frekansı artarsa dalga boyu nasıl değişir?

A) Artar.
B) Azalır.
C) Değişmez.
D) Önce artar sonra azalır.
E) Frekans ve dalga boyu arasında bir ilişki yoktur.

Çözüm:
$v = \lambda \cdot f$ denkleminde $v$ sabitse, frekans ($f$) ile dalga boyu ($\lambda$) ters orantılıdır. Frekans artarsa, dalga boyu azalır.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 11:

Elektromanyetik dalgaların cam veya su gibi bir ortama girmesi durumunda hızları nasıl değişir?

A) Artar.
B) Değişmez.
C) Azalır.
D) Frekansa bağlı olarak değişir.
E) Sadece genlikleri azalır.

Çözüm:
Elektromanyetik dalgalar, boşluktan daha yoğun bir ortama (cam, su) girdiklerinde hızları azalır. Bu durum, ışığın kırılmasına neden olur.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 12:

Mekanik dalgaların hızını etkileyen “esneklik” ve “eylemsizlik” faktörleri arasındaki ilişki nasıldır?

A) Esneklik hızı azaltırken, eylemsizlik hızı artırır.
B) Her ikisi de hızı artırır.
C) Her ikisi de hızı azaltır.
D) Esneklik hızı artırırken, eylemsizlik hızı azaltır.
E) Hız sadece esnekliğe bağlıdır.

Çözüm:
Ortamın esnekliği (rijitliği), dalganın enerjisini daha hızlı iletmesini sağlar ve hızı artırır. Ortamın eylemsizliği (yoğunluğu) ise, parçacıkların hareketini yavaşlatarak hızı azaltır.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 13:

Bir dalga yayıldığı ortamı değiştirirse, aşağıdaki özelliklerden hangisi mutlaka değişir?

A) Frekansı
B) Dalga boyu
C) Enerjisi
D) Genliği
E) Sadece periyodu

Çözüm:
Bir dalga ortam değiştirdiğinde hızı değişir. Hız ($v = \lambda \cdot f$) değiştiği için ve frekans kaynağa bağlı olduğu için (genellikle sabit kalır), dalga boyu mutlaka değişir.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 14:

Sesin sıcaklığı artan bir ortamda daha hızlı yayılmasının temel sebebi nedir?

A) Ortamın daha yoğun hale gelmesi.
B) Ortamın moleküllerinin daha hızlı hareket etmesi.
C) Dalganın frekansının artması.
D) Dalganın dalga boyunun azalması.
E) Havanın basıncının azalması.

Çözüm:
Sıcaklık artışı, hava moleküllerinin kinetik enerjisini artırır ve daha hızlı titreşmelerine neden olur. Bu, sesin enerjisinin molekülden moleküle daha hızlı aktarılmasını sağlar.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 15:

Radyo dalgaları, ışık dalgalarından daha büyük dalga boyuna sahiptir. Aynı ortamda hızları hakkında ne söylenebilir?

A) Radyo dalgaları daha hızlıdır.
B) Işık dalgaları daha hızlıdır.
C) Hızları eşittir.
D) Radyo dalgaları yayılamaz.
E) Hızları ortamdan bağımsızdır.

Çözüm:
Radyo dalgaları ve görünür ışık dalgaları, elektromanyetik tayfın farklı kısımlarıdır. Boşlukta veya aynı ortamda, frekans ve dalga boyları farklı olsa da hızları aynıdır.
Doğru cevap C şıkkıdır.