Orta Asya Kültür Merkezleri 9. Sınıf Tarih
İslamiyet öncesi Türk tarihi; başta Orta Asya olmak üzere Kafkaslar, Karadeniz’in kuzeyi ve Macaristan ovalarını içine alan geniş bir sahada yaşanmıştır. Böylesine geniş bir coğrafyada Türklerin bilinen ilk ana yurdu Orta Asya‘dır. Orta Asya, batıda Hazar Denizi, kuzeyde Kırgız bozkırları ve Altay Dağları, doğuda Moğolistan ve Çin’in batısı (Doğu Türkistan), güneyde ise Tibet Platosu ve Hindukuş Dağları arasında yer alan bölgedir. Orta Asya kurganlarında yapılan arkeolojik kazılar sonucunda yazıdan önceki döneme ait kültür merkezleri ortaya çıkarılmıştır.
Orta Asya’da Önemli Kültür Merkezleri
Anav Kültürü (MÖ 4000 – MÖ 1000): Batı Türkistan’da Aşkabat yakınlarında çıkarılmış, Orta Asya’nın en eski kültürüdür. Bu yerleşim sahasın da yapılan kazılarda ortaya çıkan seramik örneklerinin, bozkır kökenli bir halka, özellikle de Türklere ait olduğu düşünülmektedir. Türk kültürünün önemli bir unsuru olan at, ilk defa bu kültürde görülmüştür.
Afanesyevo Kültürü (MÖ 2500-MÖ 1700): Altay – Sayan dağlarının batısında (Minusinsk Bölgesi) yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Türklere ait en eski kültür bölgesi olarak kabul edilir. Bu kültür merkezinde yapılan kazılarda çakmak taşından ok uçları, bıçaklar, kemik iğneler, bakır eşyalar, basit çömlekler bulunmuştur.
Andronova Kültürü (MÖ 1700 – MÖ 1200): Adını Yenisey yakınlarındaki Andronova yerleşiminden alan bu kültür, bir önceki Afanesyevo kültürünün daha geniş bir alana yayılmış ve gelişmiş şeklidir. Hazar Denizi’nin kuzeydoğusundan Ural Dağları’na kadar uzanan bölgede en geniş yayılma alanına sahip kültürdür. Tunçtan ve altından yapılmış eşyalar ilk defa bu kültür bölgesinde bulunmuştur. Afanesyevo ve Andronova kültürü, Ön Türkler yani Türklerin ataları tarafından meydana getirilmiştir.
Karasuk Kültürü (MÖ 1200 – MÖ 700): Yenisey Irmağı’nın kollarından Karasuk Nehri kenarında kurulmuştur. Demir ilk kez bu kültürde işlenmiştir. Orta Asya’da Karasuk kültürüne ait dört tekerlekli araba, keçeden çadır, koyun yapağından eşya
bulunmuştur. İskit kültürünü oluşturan atlı-göçebe kültürünün Orta Asya’ya yayılmasını sağlamışlardır.
Tagar Kültürü (MÖ 700 – MÖ 100): Karasuk kültürünün ardından ortaya çıkan Tagar kültürü, kendinden önceki Türk kültürlerinin bir sentezi ve gelişmiş şeklidir. Abakan bölgesinde yapılan kazılarda ok uçları, iğne, bilezik, küpe, tarak vb. eş yalar, küçük hayvan heykelleri, çeşitli hayvan tasvirleri ve otağ şeklinde ağaç evler bu kültürün belli başlı eserleridir.
Çözümlü Örnek Test Soruları
1. Soru: Orta Asya’daki en eski kültür merkezlerinden biri olan Anav Kültürü, aşağıdaki özelliklerden hangisiyle ön plana çıkmıştır?
A) Asya Hun Kültürü B) Göktürk Kültürü C) Uygur Kültürü D) Anav Kültürü
Doğru Cevap: D) Anav Kültürü Çözüm: Anav kültürü, Orta Asya’nın en eski yerleşik kültürlerinden biri olarak bilinir ve tarım faaliyetleriyle öne çıkar. İlk yerleşik hayat belirtileri bu kültürde görülmüştür.
2. Soru: Orta Asya kültür merkezlerinden hangisi, özellikle demir ve tunç işlemeciliğinde ileri gitmesiyle tanınır?
A) Afanasyevo Kültürü B) Karasuk Kültürü C) Tagar Kültürü D) Andronovo Kültürü
Doğru Cevap: C) Tagar Kültürü Çözüm: Tagar Kültürü, daha çok metal işlemeciliği ve madencilikle öne çıkmıştır. Demir ve tunçtan yapılmış çeşitli alet ve silahlar bu kültürde yaygın olarak bulunmuştur.
3. Soru: Aşağıdaki kültürlerden hangisi, Orta Asya’da Türklerin ilk ataları olarak kabul edilen topluluklara ait özellikler taşır ve daha çok hayvancılıkla uğraşmıştır?
A) Anav Kültürü B) Kelteminar Kültürü C) Andronovo Kültürü D) Afanasyevo Kültürü
Doğru Cevap: D) Afanasyevo Kültürü Çözüm: Afanasyevo Kültürü, proto-Türklerin atası olarak kabul edilen ve hayvancılıkla geçinen bir göçebe kültürüdür. Bozkır yaşam tarzının ilk temsilcilerindendir.
4. Soru: Orta Asya’da Türk kültürünün oluşumunda önemli rol oynayan ve özellikle atlı göçebe yaşam tarzının temellerini atan kültür aşağıdakilerden hangisidir?
A) Karasuk Kültürü B) Tagar Kültürü C) Kelteminar Kültürü D) Andronovo Kültürü
Doğru Cevap: D) Andronovo Kültürü Çözüm: Andronovo Kültürü, atı evcilleştirme ve savaşçı özellikleriyle öne çıkar. Bu, Türklerin savaşçı kimliğinin ve atlı göçebe yaşam tarzının temelini oluşturan önemli bir adımdır.
5. Soru: Karasuk Kültürü’nün Orta Asya tarihinde özellikle hangi alandaki gelişimiyle öne çıktığı söylenebilir?
A) Seramik sanatının gelişmesi B) İlk yazılı hukuk kurallarının oluşturulması C) Büyük piramitlerin inşa edilmesi D) Demir işlemeciliğinin yaygınlaşması
Doğru Cevap: D) Demir işlemeciliğinin yaygınlaşması Çözüm: Karasuk Kültürü, demirin geniş çapta kullanılmaya başlandığı ve alet yapımında devrim yaratan bir dönemi temsil eder. Bu durum, Orta Asya’da demir Çağı’nın başlangıcı olarak kabul edilir.
6. Soru: Andronovo Kültürü ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Yerleşik hayata ilk geçen Türk topluluğudurlar. B) Maniheizm dinini benimsemişlerdir. C) Çin Seddi’ni inşa etmişlerdir. D) Doğu Avrupa bozkırlarına yayılmışlardır.
Doğru Cevap: D) Doğu Avrupa bozkırlarına yayılmışlardır. Çözüm: Andronovo Kültürü’nün geniş bir coğrafyaya, özellikle Doğu Avrupa bozkırlarına kadar yayıldığı bilinmektedir. Diğer seçenekler Andronovo kültürüyle ilgili değildir; yerleşik hayata ilk geçen Türkler Uygurlar, Maniheizm’i benimseyenler Uygurlar ve Çin Seddi’ni inşa edenler Çinlilerdir.