EKOSİSTEM
Populasyon
Belirli bir bölgede bulunan aynı türe ait canlı topluluğudur. Aynı populasyona ait olan canlıların kromozom sayısı, beslenme şekli, üreme şekli, azotlu boşaltım ürününün çeşidi (amonyak, üre, ürik asit) aynıdır. Aynı populasyona ait olan canlılar kendi aralarında verimli döl (kısır olmayan yavru) oluştururlar.
Komunite
Belirli bir bölgedeki birden fazla canlı türünün oluşturduğu topluluktur.
Ekosistem
Bir bölgedeki canlılar ve cansız çevreye beraber ekosistem denir.
Örneğin, Kaz Dağı’ndaki fıstık çamı bir populasyondur, Kaz Dağı’ndaki ağaçlar bir komunitedir, Kaz Dağı ise bir ekosistemdir.
Bir ekosistemin devam edebilmesi için üretici, tüketici, ayrıştırıcı ve enerji kaynağı şarttır. Ancak ekosistemin devam etmesi için parazit şart değildir.
Biyom
Çok sayıda ekosistemi içinde barındıran büyük ekosistemlere biyom denir. Tropikal yağmur ormanları biyomu dünyada canlı çeşidinin en fazla olduğu biyom çeşididir.
Biyosfer (Ekosfer)
Dünyadaki tüm canlıların ve cansızların bulunduğu en büyük ekosisteme biyosfer denir.
Biyosfer > Biyom > Ekosistem > Komunite > Populasyon
Ekoton
İki komunite ya da ekosistemin kesiştiği bölgelerdir. Ekoton bölgelerinde canlı çeşidi çoktur, madde döngüsü hızlıdır ve türler arası rekabet fazladır.
Örneğin, Marmarayla Karadeniz’in kesiştiği bölge ekoton bölgesidir. Bu bölgede hem marmara hem de karadenize ait türlere rastlanabilir. Yani canlı çeşidi çoktur ama canlı sayısı azdır. Çünkü ekotonda iki farklı ekosistemin iklimi görüldüğü için, sadece dayanıklı bireyler yaşayabilir.
Ekolojik niş
Kısaca canlının yaptığı iştir. Niş canlının beslenme şekli, avlandığı yer, madde döngüsündeki rolü gibi canlıyla ilgili birçok şeyi kapsar. Nişleri çakışanlar rekabet eder.
Örneğin, iki canlı da etçil olarak beslenirse aralarında besin için rekabet olur.
Habitat
Canlının yaşadığı yerdir yani adresidir.
Örneğin, balinanın habitatı okyanuslarken tenyanın habitatı bağırsaktır.
Endemik tür
Belirli bir bölgeye özgü olan türdür. Yani ender bulunan türdür.
Örneğin, inci kefali balığı Van gölünde yaşayan endemik bir türdür.
Kilit taşı tür
Yok olduğunda besin zincirinin bozulmasına sebep olan türdür.
Örneğin, su samuru deniz kestanesini besin olarak kullanan nadir bir türdür yani deniz kestanesini besin olarak kullanan başka canlı neredeyse yoktur. Dolayısıyla su samuru yok olduğunda deniz kestanesi sayısı aşırı artar ve bunun sonucunda kelp yosunu yok olmaya başlar ve zincir bozulur. Yani su samuru kilit taşı bir türdür.
İndikatör tür (Gösterge tür)
Çevredeki yararlı ya da zararlı maddelerden birine karşı en duyarlı (hassas) olan türdür. Yani toleransı (dayanıklılığı) azdır.
Trofik düzey
Canlının besin piramidindeki yeridir.
Örneğin, ototrofların trofik düzeyi her zaman besin piramidinin en alt tabakasıdır, otçulların ise trofik düzeyi her zaman besin piramidinin ikinci tabakasıdır. Ancak etçillerin ve etçil — otçulların trofik düzeyi değişebilir.
Baskın tür
Bir ortamda sayısı ve faaliyeti bakımından en fazla göze çarpan canlıdır. Genelde karada baskın türler bitkilerdir.
Fitoplankton
Bitkisel mikroorganizmalardır. Yani sudaki fotosentetik canlılardır. Atmosferdeki oksijenin en büyük kaynağını oluştururlar. Suyun yüzeyinden derinlere doğru gidildikçe ışık miktarı azalır bu yüzden fitoplanktonlara belirli bir derinlikten sonra rastlanamaz.
Zooplankton
Sudaki hayvansal mikroorganizmalardır.
Süksesyon
Baskın türün baskınlığını yitirmesi olayıdır. Sel, yangın, avcı, rekabet, sıcaklık ve daha birçok faktör canlıların baskınlıklarının değişmesine, yani süksesyona sebep olabilir.
Küresel ısınma
Gündüz yeryüzüne gelen güneş ışığının bir kısmı geri yansır böylece dünyanın fazla ısınması engellenir. Ancak başta CO2 olmak üzere sera gazlarının (CO2, Metan, Su buharı) artışı ışığın geri yansımasını önler. Böylece dünyanın sıcaklığı artar, buzullar erir ve canlı sayısı azalır. Buna küresel ısınma denir.
Küresel ısınmanın sebepleri:
1. Üretici canlı sayısının azalması (fotosentez azalır ve karbondioksit artar)
2. Tüketici canlı sayısının artması (karbondioksiti arttırır)
3. Petrol, kömür gibi fosil yakıt kullanımının artması
Ötrofikasyon
Evsel atıklardaki azot suya karıştığında sudaki yosunlara gübre etkisi yapar ve yosun (alg) sayısı artar. Buna ötrofikasyon denir. Yani ötrifikasyon göldeki yosunlaşma olayıdır. Sayısı artan yosunlar gölün yüzeyini kaplar ve alt tabakalara ışığın geçişini önler. Böylece alt tabakadaki yosun ve diğer bitkiler ölür, bunların kalıntıları çürükçül bakterilerin faaliyetini hızlandırır. Çürükçül bakteriler yosunları çürütürken gölde kokuşma artar ve oksijen hızla azalır. Ayrıca göldeki balıkların çoğu ölür. Yani kısacası ötrifikasyonun meydana geldiği bir gölde başlangıçta oksijen biraz artsa da sonuç olarak azalır, canlı çeşidi azalır, kokuşma artar.
Asit yağmurları
Egzoz gazları gibi faktörler nedeniyle atmosferdeki kükürt oksitlerinin miktarı artar. Bunun sonucunda asit yağmurları oluşur.
Rekabet
Aynı ekolojik şartlara (beslenme, barınma yeri v.s) ihtiyaç duyan canlılar arasında rekabet olur. Rekabet aynı türler arasında ya da farklı türler arasında olabilir. Farklı habitatlarda (yaşama alanı) yaşayan canlılar arasında rekabet olmaz.
İstilacı tür
Başka bir bölgeden yeni bir ekosisteme gelen ve yerli türlerin habitatını işgal eden türlerdir. İstilacı türlerin toleransı (hoşgörü aralığı) yüksektir ve çok hızlı çoğalırlar.
Av — avcı ilişkisi
Vaşak ile tavşan arasında av — avcı ilişkisi vardır. Bu yüzden genel olarak vaşak sayısının artışı tavşan sayısını azaltabilir. Tavşan azaldığında ise vaşak besin sıkıntısı yaşayabilir bu yüzden vaşak sayısı bir süre sonra azalabilir. Grafikte vaşak ile tavşanın birey sayısı değişimi verilmiştir. (Kesik çizgi vaşak sayısını, düz çizgi ise tavşan sayısını gösteriyor)
Populasyon yoğunluğu:
Birim alana düşen birey sayısına populasyon yoğunluğu denir. Örneğin 10m2’lik bir alanda birey sayısı 100 olan bir populasyonun yoğunluğu, 1000m2’lik alanda birey sayısı 200 olan bir populasyonun yoğunluğundan daha fazladır.
Çevre direnci
Bir populasyonun birey sayısı artarsa besin sıkıntısı, alan sıkıntısı, hastalıklar ve rekabet gibi olumsuz faktörler artar. Bu olumsuz çevre faktörlerine çevre direnci denir. Yani populasyonun birey sayısı arttıkça çevre direnci artar. Çevre direncinin max olduğu zamanda ölümler olacağı için birey sayısı azalmaya başlar.
