Çözeltiler, içerdikleri çözünen miktarına ve elektrik iletkenliklerine göre farklı şekillerde sınıflandırılabilirler. Çözünen miktarına göre yapılan sınıflandırmada üç temel kategori bulunur: Doymamış (Unsaturated) çözeltiler, belirli bir sıcaklıkta çözebileceği maksimum miktardan daha az çözünen içeren ve bu nedenle daha fazla maddeyi çözebilen çözeltilerdir. Doymuş (Saturated) çözeltiler ise, belirli bir sıcaklıkta çözebileceği en yüksek miktarda çözüneni içeren ve dipte çözünmemiş katısı bulunan veya tam o noktada çözünme dengesinde olan çözeltilerdir. Son olarak, Aşırı Doymuş (Supersaturated) çözeltiler, özel koşullar altında (genellikle bir doymuş çözeltinin yavaşça soğutulmasıyla) doymuş çözeltiden daha fazla çözünen içeren, kararsız ve dengede olmayan çözeltilerdir.

Elektrik iletkenliğine göre çözeltiler ise ikiye ayrılır: Elektrolit (Electrolyte) çözeltiler, suda iyonlarına ayrışarak elektrik akımını iletebilen çözeltilerdir (örneğin, tuz, asit ve baz çözeltileri). Elektrolit Olmayan (Non-electrolyte) çözeltiler ise suda iyonlarına ayrışmadıkları için elektrik akımını iletemeyen çözeltilerdir (örneğin, şeker ve alkol çözeltileri).

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

---

Soru 1:

25 °C’de 100 g suda en fazla 30 g X katısı çözünebilmektedir. Aynı sıcaklıkta 100 g suda 20 g X katısı çözülerek hazırlanan çözelti için ne söylenebilir?

A) Doymuş bir çözeltidir.
B) Doymamış bir çözeltidir.
C) Aşırı doymuş bir çözeltidir.
D) Dipte katısı vardır.
E) Elektrolit değildir.

Çözüm:
100 g suda maksimum 30 g çözünebilirken, sadece 20 g çözülmüş. Bu, çözeltinin daha fazla X katısı çözebileceği anlamına gelir. Dolayısıyla, çözelti doymamıştır.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 2:

Aşağıdaki maddelerden hangisinin suda oluşturduğu çözelti, elektrolit bir çözeltidir?

A) Şeker ($C_{12}H_{22}O_{11}$)
B) Etil alkol ($C_2H_5OH$)
C) Sodyum hidroksit (NaOH)
D) Glikoz ($C_6H_{12}O_6$)
E) Benzen ($C_6H_6$)

Çözüm:
Elektrolit çözeltiler, suda iyonlarına ayrışan maddelerin oluşturduğu çözeltilerdir. NaOH kuvvetli bir bazdır ve suda $Na^+$ ile $OH^-$ iyonlarına ayrışarak çözünür. Şeker, etil alkol ve glikoz gibi moleküler bileşikler ise suda molekül olarak çözünür ve iyon oluşturmaz. Benzen ise suda çözünmez.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 3:

Bir çözeltinin aşırı doymuş olabilmesi için aşağıdaki koşullardan hangisi gereklidir?

A) Çözelti karıştırılmalıdır.
B) Çözelti soğutulurken çözünen eklenmelidir.
C) Doymuş çözelti yavaşça soğutulmalıdır.
D) Çözeltinin kaynama noktası yükseltilmelidir.
E) Çözünen kütlece yüzde derişimi düşürülmelidir.

Çözüm:
Aşırı doymuş çözeltiler, sıcaklıkla çözünürlüğü artan maddelerin doymuş çözeltilerinin, çözünen madde çökelmeden, yavaşça ve dikkatlice soğutulmasıyla elde edilir. Bu, kararsız bir durum yaratır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 4:

Aşağıdaki çözeltilerden hangisinin kütlece yüzde derişimi, doymuş bir çözeltinin kütlece yüzde derişiminden daha düşüktür?

A) Aşırı doymuş çözelti
B) Dipte katısı bulunan doymuş çözelti
C) Doymamış çözelti
D) Başka bir çözeltiden hazırlanmış, aynı derişimdeki çözelti
E) Sadece çözücü içeren çözelti

Çözüm:
Doymuş bir çözelti, belirli bir sıcaklıkta çözebileceği maksimum miktarda çözüneni içerir. Doymamış çözelti ise bundan daha az çözünen içerdiği için kütlece yüzde derişimi daha düşüktür.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 5:

Bir miktar tuzun doymuş sulu çözeltisi ısıtıldığında, çözelti için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Doymuş halde kalır.
B) Aşırı doymuş hale gelir.
C) Çözünürlüğü azalır.
D) Doymamış hale gelir.
E) Dipteki katı miktarı artar.

Çözüm:
Tuzun çözünürlüğü sıcaklık arttıkça genellikle artar. Dolayısıyla doymuş bir çözelti ısıtıldığında, daha fazla tuzu çözme kapasitesi oluşur ve çözelti doymamış hale gelir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 6:

Bir çözeltinin elektrik akımını iletmesi, çözeltideki hangi taneciklerin varlığına bağlıdır?

A) Nötr moleküller
B) Çökelmiş katı tanecikleri
C) Serbest hareket edebilen iyonlar
D) Sadece pozitif yüklü iyonlar
E) Sadece negatif yüklü iyonlar

Çözüm:
Bir çözeltinin elektrik akımını iletebilmesi için, yük taşıyabilen ve serbestçe hareket edebilen tanecikler içermesi gerekir. Bunlar, pozitif ve negatif yüklü iyonlardır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 7:

Aşağıdaki maddelerden hangisinin suda çözünmesiyle elektrolit olmayan bir çözelti elde edilir?

A) Asetik asit ($CH_3COOH$)
B) Sodyum nitrat ($NaNO_3$)
C) Sakkaroz (Sofra şekeri)
D) Sülfürik asit ($H_2SO_4$)
E) Potasyum hidroksit (KOH)

Çözüm:
Sakkaroz, suda moleküler olarak çözünür ve iyonlarına ayrışmaz. Bu nedenle oluşturduğu çözelti elektrik akımını iletmez ve elektrolit değildir. Diğer maddeler ise suda iyonlarına ayrışarak elektrolit çözeltiler oluşturur.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 8:

Aşağıdaki çözeltilerden hangisi, sıcaklığı değişmediği sürece kararsızdır ve ani bir etkiyle kristallenme eğilimi gösterir?

A) Doymuş çözelti
B) Doymamış çözelti
C) Aşırı doymuş çözelti
D) Seyreltik çözelti
E) Konsantre çözelti

Çözüm:
Aşırı doymuş çözeltiler, doymuş çözeltiden daha fazla çözünen içerdiği için kararsızdır. Dışarıdan küçük bir etki (karıştırma, kristal ekleme vb.) ile içerdiği fazla çözüneni çökelterek doymuş hale döner.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 9:

Bir miktar tuzun suda çözünmesiyle hazırlanan çözeltide dipte bir miktar katı tuzun kaldığı görülüyor. Bu çözelti için en doğru ifade hangisidir?

A) Doymamış çözeltidir.
B) Aşırı doymuş çözeltidir.
C) Doymuş çözeltidir.
D) Seyreltik çözeltidir.
E) Elektrolit değildir.

Çözüm:
Dipte çözünmemiş katısı bulunan bir çözelti, çözebileceği en yüksek miktarda maddeyi zaten çözmüş demektir. Bu, çözeltinin doymuş olduğunu gösterir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 10:

Aşağıdaki çözeltilerden hangisinin pH değeri 7’den büyüktür ve elektrik akımını iletir?

A) Saf su
B) Sirke
C) Amonyaklı su
D) Şekerli su
E) Tuz ruhu (HCl)

Çözüm:
pH değeri 7’den büyük olan çözeltiler baziktir. Amonyaklı su ($NH_3 + H_2O \rightleftharpoons NH_4^+ + OH^-$) bir baz çözeltisidir. Ayrıca, amonyak suda iyonlaştığı için oluşan çözelti elektrik akımını iletir. Diğer seçeneklerden saf su nötr, sirke ve tuz ruhu asidiktir, şekerli su ise elektriği iletmez.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 11:

Bir çözelti hazırlanırken, çözücüye çözünen eklenmesi çözeltinin hangi sınıflandırmasını değiştirir?

A) Sadece doymuşluk durumu değişir.
B) Sadece elektrik iletkenliği değişir.
C) Hem doymuşluk durumu hem de elektrik iletkenliği değişebilir.
D) Sadece pH değeri değişir.
E) Hiçbiri değişmez.

Çözüm:
Çözünen eklemek, çözeltiyi doymamış durumdan doymuş veya aşırı doymuş duruma getirebilir. Ayrıca, eklenen madde iyonikse (elektrolitse) çözeltinin iletkenliği artar. Eğer çözünen elektrolit değilse, iletkenlik değişmez. Bu nedenle hem doymuşluk durumu hem de (eklenen maddeye bağlı olarak) iletkenlik değişebilir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 12:

Aşağıdaki tepkimelerden hangisi, elektrolit olmayan bir çözelti oluşumunu gösterir?

A) $HCl_{(g)} \xrightarrow{H_2O} H^+_{(suda)} + Cl^-_{(suda)}$
B) $NaOH_{(k)} \xrightarrow{H_2O} Na^+_{(suda)} + OH^-_{(suda)}$
C) $C_{12}H_{22}O_{11(k)} \xrightarrow{H_2O} C_{12}H_{22}O_{11(suda)}$
D) $NaCl_{(k)} \xrightarrow{H_2O} Na^+_{(suda)} + Cl^-_{(suda)}$
E) $NH_3(g) + H_2O(s) \rightleftharpoons NH_4^+_{(suda)} + OH^-_{(suda)}$

Çözüm:
Elektrolit olmayan çözeltiler, iyonlaşmayan moleküler maddelerin oluşturduğu çözeltilerdir. C şıkkındaki denklem, şekerin suda iyonlaşmadan çözünmesini gösterir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 13:

Bir çözelti, içerdiği çözünen miktarına göre hangi isimleri alabilir?

A) Seyreltik, konsantre, nötr
B) Asidik, bazik, nötr
C) Doymuş, doymamış, aşırı doymuş
D) Elektrolit, elektrolit olmayan
E) Homojen, heterojen

Çözüm:
Çözeltiler, içerdikleri çözünen miktarına göre doymuş, doymamış veya aşırı doymuş olarak sınıflandırılır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 14:

Aşağıdaki maddelerden hangisinin suda çözünmesiyle oluşan çözeltinin pH’ı 7’dir?

A) Hidroklorik asit (HCl)
B) Sodyum hidroksit (NaOH)
C) Şeker ($C_{12}H_{22}O_{11}$)
D) Amonyak ($NH_3$)
E) Asetik asit ($CH_3COOH$)

Çözüm:
pH’ı 7 olan çözeltiler nötr çözeltilerdir. Şeker, suda çözündüğünde ne asidik ne de bazik özellik gösterir ve çözeltinin pH’ı 7 olarak kalır. Diğer maddeler asit veya baz olduğundan pH’ı değiştirir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 15:

Bir tuzun aşırı doymuş çözeltisine bir miktar daha aynı tuzdan eklenirse ne olur?

A) Eklenen tuz çözünür.
B) Çözeltinin sıcaklığı artar.
C) Aşırı doymuşluk artar.
D) Eklenen tuz, çözeltideki fazla tuzu çökelterek çözeltiyi doymuş hale getirir.
E) Hiçbir değişiklik olmaz.

Çözüm:
Aşırı doymuş çözeltiler kararsızdır. Dışarıdan eklenen küçük bir kristal (tohum kristal) veya herhangi bir mekanik etki, çözeltinin içerdiği fazla çözünenin kristalleşmesini tetikler ve çözeltiyi doymuş hale getirir. Bu, D şıkkındaki durumla açıklanır.
Doğru cevap D şıkkıdır.